Görevsizlik Kararı Nedir?

Görevsizlik Kararı Hangi Durumlarda Verilir?

Görevsizlik kararı, mahkemelerin görev alanı dışında bir davayı ele alması durumunda verilir. Mahkemeler, davanın konusuna, niteliğine ve miktarına göre belirli davalarda görev yapar. Görevsizlik kararı, en çok şu durumlarda gündeme gelir:

1. Yanlış Mahkemede Açılan Dava: Örneğin, ticari bir davanın sulh hukuk mahkemesi yerine asliye ticaret mahkemesinde açılması gerekebilir.
2. Özel Hukuk Mahkemelerinde Görevsizlik Kararı: Özel hukuk davalarında mahkemelerin görev alanı, esas olarak 6100 Sayılı Hukuk Muhakemeleri Kanunu (HMK) ile belirlenmiştir. HMK, malvarlığına ilişkin davalar, şahıs varlığı hakları gibi konularda hangi mahkemenin görevli olduğunu açıklar. Mahkemenin, açılan davaya bakma yetkisi yoksa “görevsizlik kararı” verilir ve dosya, görevli mahkemeye gönderilir. Örneğin, HMK’ya göre malvarlığına ilişkin davalarda genellikle asliye hukuk mahkemeleri görevliyken, kira ilişkisi gibi belirli davalarda sulh hukuk mahkemesi görevli olabilir.
3. Ceza Mahkemelerinde Görevsizlik Kararı: Ceza davalarında ise mahkemelerin görev alanı, 5271 Sayılı Ceza Muhakemesi Kanunu (CMK) ile belirlenir. CMK, suçun niteliğine göre hangi ceza mahkemesinin görevli olacağını belirler. Örneğin, 10 yıl veya daha az hapis cezası gerektiren davalara asliye ceza mahkemesi, 10 yıldan fazla hapis cezası gerektiren davalara ağır ceza mahkemesi bakmakla görevlidir. Ceza mahkemesi, suçun niteliğinde veya delillerin durumunda bir değişiklik fark ederse görevsizlik kararı verebilir. Ancak, CMK 6. maddeye göre suçun hukuki niteliği değiştiğinde dosya alt dereceli mahkemeye gönderilemez.
4. Mahkemenin Görev Kurallarına İlişkin İnceleme: Mahkemeler, görev kurallarını dava şartı olarak değerlendirir ve davanın her aşamasında kendiliğinden göreve ilişkin inceleme yapabilir. Taraflar, yargılamanın her aşamasında görev itirazında bulunabilir.

Görevsizlik Kararı Sonrası Süreç Nasıl İşler?

Özel hukuk davalarında görevsizlik kararı sonrası süreç, tarafların bu karara nasıl tepki verdiğine bağlı olarak ilerler. Öncelikle, görevsizlik kararı verildiğinde taraflardan biri, kararın kesinleşmesinden itibaren iki hafta içinde kararı veren mahkemeye başvurarak dosyanın görevli mahkemeye gönderilmesini talep etmelidir. Eğer bu süre içinde dilekçe ile talep yapılmazsa, dava açılmamış sayılır ve görevsizlik kararı veren mahkeme bu konuda resen karar verir. (Görevsizlik kararı üzerine dosyanın görevli mahkemeye gönderilmesi dilekçesini inceleyiniz) Dosya, görevli mahkemeye gönderildiğinde, bu mahkeme taraflara kendiliğinden davetiye gönderir ve davaya kaldığı yerden devam eder. Tarafların görevsiz mahkemede yaptığı usul işlemleri, görevli mahkemede de geçerli kabul edilir.

Ceza davalarında görevsizlik sonrası süreçte ise, tarafların 7 gün içerisinde itiraz hakkı bulunmaktadır. 7 gün içerisinde itiraz edilmezse görevsizlik kararı kesinleşir, mahkeme kendiliğinden veya tarafların talebi ile dosyayı görevli mahkemeye gönderir. Görevli mahkeme yargılama kaldığı yerden devam eder, taraflara tebligat gönderir.

Görevsizlik Kararına İtiraz Edilebilir Mi?

Görevsizlik kararına itiraz edilebilir. İtiraz üzerine, dosya itirazı incelemekle görevli üst mahkemeye gönderilir. Burada ceza ve hukuk davalarına göre süreçler gerek süreler yönünden gerek üst mahkam yönünden oldukça farklıdır. Ayrı ayrı izah edelim:

• Özel Hukuk Davalarında Görevsizlik Kararına İtiraz: Özel hukuk davalarında görevsizlik kararına itiraz mümkündür. Hukuk Muhakemeleri Kanunu (HMK) kapsamında, mahkemenin görevsizlik kararı vermesi durumunda, taraflar bu karara itiraz edebilir. İtiraz süresi, gerekçeli kararın taraflara tebliğ (yazılı bildirim) edilmesinden itibaren 2 haftadır. Bu süre içinde, kararı veren mahkemeye başvurarak itiraz dilekçesi sunulmalıdır. İtirazın yapılması halinde, dosya, itirazı incelemeye yetkili olan Bölge Adliye Mahkemesi’ne gönderilir.
• Ceza Davalarında Görevsizlik Kararına İtiraz: Ceza davalarında da görevsizlik kararına itiraz mümkündür. Ceza Muhakemesi Kanunu (CMK) uyarınca, bu itiraz da kararın tefhim veya tebliğ edilmesinden itibaren 7 gün içinde yapılmalıdır. İtiraz edildiğinde, dosya itirazı incelemeye yetkili olan bir üst mahkemeye gönderilir. İtirazın incelenmesi sonrasında, üst mahkeme görevsizlik kararını onaylayabilir ya da kararı bozarak davanın mevcut mahkemede devam etmesini kararlaştırabilir​. Örneğin, asliye ceza mahkemesinin verdiği görevsizlik kararına itiraz edilirse, dosya, o ildeki ağır ceza mahkemesine gönderilir. Görevsizlik kararı veren ağır ceza mahkemesinin itirazı durumunda ise, itirazı inceleyecek mahkeme yine üst derece bir mahkeme olacaktır.

Görevsizlik Kararının Hukuki Dayanağı Nedir?

Görevsizlik kararının hukuki dayanağı, özel hukuk davaları ve ceza davalarına göre farklı kanunlarla düzenlendiğini yukarıda açıklamıştım. Her iki dava türüyle ilgili kanun maddelerinin özetlerini sırasıyla şu şekilde belirtelim:

• Hukuk Muhakemeleri Kanunu Madde 1: Mahkemelerin görevi, sadece kanunla düzenlenir ve kamu düzeniyle ilgilidir.
• Hukuk Muhakemeleri Kanunu Madde 2: Asliye hukuk mahkemeleri, malvarlığı haklarına ve şahıs varlığına ilişkin davalarda, aksine bir düzenleme yoksa görevlidir.
• Hukuk Muhakemeleri Kanunu Madde 4: Sulh hukuk mahkemeleri; kira alacak davaları, mal paylaştırma ve ortaklığın giderilmesi davaları, zilyetlik koruma davaları ve kanunla belirlenen diğer davalara bakar.
• Hukuk Muhakemeleri Kanunu Madde 20: Görevsizlik veya yetkisizlik kararı üzerine yapılacak işlemler
• Hukuk Muhakemeleri Kanunu Madde 331/2: Görevsizlik veya yetkisizlik kararı sonrası davaya başka mahkemede devam edilirse, yargılama giderlerine o mahkeme karar verir. Devam edilmezse, ilk mahkeme talep üzerine davacıyı yargılama giderlerini ödemeye mahkûm eder.
• Ceza Muhakemeleri Kanunu Madde 3: Mahkemelerin görevleri kanunla belirlenir.
• Ceza Muhakemeleri Kanunu Madde 4: Mahkeme, kovuşturmanın her aşamasında görevli olup olmadığını kendiliğinden (re’sen) belirleyebilir. Görev uyuşmazlığı durumunda, görevli mahkemeyi ortak yüksek mahkeme belirler.
• Ceza Muhakemeleri Kanunu Madde 5: İddianamenin kabulünden sonra davanın mahkemenin görevini aştığı anlaşılırsa, dosya görevli mahkemeye gönderilir. Adli yargıda verilen görevsizlik kararlarına karşı itiraz edilebilir.
• Ceza Muhakemeleri Kanunu Madde 6: Suçun hukuki niteliğinin değiştiği gerekçesiyle duruşma sırasında görevsizlik kararı verilip dosya alt dereceli mahkemeye gönderilemez.
• Ceza Muhakemeleri Kanunu Madde 7: Görevli olmayan mahkeme veya hakimin yaptığı işlemler, yenilenemeyecekler dışında geçersizdir.

Yargıtay Kararları ve Görevsizlik

Yargıtay’ın görevsizlik kararları ile ilgili çeşitli içtihatları, alt mahkemelere ve vatandaşlara yol gösterici niteliktedir. Bazı Yargıtay kararlarının önemli özetleri:

• Nitelikli dolandırıcılık suçu Ağır Ceza Mahkemesinin görev alanındadır: Yargıtay, asliye ceza mahkemesinin, nitelikli dolandırıcılık suçuna ilişkin olarak kendisini görevli görmesi ve hüküm kurması doğru bulunmamıştır. Yargıtay, bu suçun ağır ceza mahkemesinin görev alanına girdiğini belirterek görevsizlik kararı verilmesi gerektiği yönünde karar vermiştir​. (Yargıtay 15. Ceza Dairesi 2019/10102 Esas, 2020/1052 Karar sayılı kararı)
• Görevsizlik kararı veren mahkemeye başvuru yapılarak görevli mahkemeye sevk istenir: Yargıtay kararlarında, görevsizlik kararı sonrası dosyanın görevli mahkemeye gönderilmesi için başvurunun görevsizlik kararı veren mahkemeye yapılması gerektiği belirtilmiştir. Böylece, mahkeme pratik bir yol izleyerek, dosyayı doğru mahkemeye sevk eder. Tarafların bu başvuruyu zamanında yapmaları gerektiği, aksi takdirde davanın açılmamış sayılacağı uyarısı da Yargıtay kararlarında yer alır.
• Görev ve yetki uyuşmazlığı varsa, öncelikle görev çözümlenir: Yargıtay Ticaret Dairesi, görev ve yetki meseleleri birleştiğinde, öncelikle görev meselesinin çözülmesi gerektiğini belirtmiştir. Yetkisizliğe ilişkin itirazı karara bağlayacak mahkeme, esas davayı görmeye görevli olan mahkemedir. (Yargıtay Ticaret Dairesinin 2495/1996 esas sayılı kararı)
• Tahkim itirazının kabulü halinde görevsizlik değil, usulden ret kararı verilir: Yargıtay kararında, tahkim itirazının kabulü üzerine mahkemenin görevsizlik kararı vermesi yerine, davayı usulden reddetmesi gerektiği vurgulanmıştır. Tahkim, yargı koluna girmez ve bir dava şartı olmadığı için, görevle aynı nitelikte değerlendirilemez. (Yargıtay 6. Hukuk Dairesi 2021/2498 esas sayılı kararı)
• Görevli mahkemedeki yargılama neticesinde ilk görevsizlik kararı sebebiyle vekalet ücretine hükmedilemez. (Yargıtay Hukuk Genel Kurulu 2017/2-3004 esas sayılı kararı)
• Görevsizlik kararı kesinleşmeden arabulucuya başvurulabilir: Davacı, görevsizlik kararı kesinleşmeden arabulucuya başvurmuş ve belgeleri mahkemeye sunmuştur. Ancak mahkemenin, dava şartı yokluğu nedeniyle davayı reddetmesi usul ve yasaya aykırı bulunmuştur. (Yargıtay 11. Hukuk Dairesi 2022/4240 esas sayılı kararı)

Görevsizlik Kararı İle Yetkisizlik Kararı Arasındaki Farklar Nelerdir?

Görevsizlik kararı, mahkemenin konuyla ilgili görevli olmadığını belirtir. Yetkisizlik kararı ise mahkemenin, davanın açıldığı yer bakımından yetkili olmadığını gösterir. Görevsizlik kararı görevli mahkemenin tespitine, yetkisizlik kararı ise davanın hangi yer mahkemesinde görülmesi gerektiğine işaret eder.

Örnek:

• Görevsizlik Kararı: Bir boşanma davasının sulh hukuk mahkemesinde açılması durumunda, mahkeme kendisinin görevli olmadığını belirterek görevsizlik kararı verir. Boşanma davaları, aile mahkemelerinin görev alanına girer.
• Yetkisizlik Kararı: Bir boşanma davası, eşlerin son 6 aydan uzun süre birlikte ikamet ettikleri yerden başka bir yerde açılırsa, mahkeme yetkisizlik kararı verir. Eşler son 6 aydır Adana’da ikamet ediyorsa ve dava Mersin’de açılmışsa, mahkeme yetkisizlik kararı vererek dosyanın Adana’da görülmesi gerektiğini belirtir. Boşanma davalarında, davanın eşlerin son ortak ikametgâh yerindeki mahkemede açılması gerekmektedir.

Görevsizlik Kararı Verilmesi Halinde Davanın Yeniden Açılması

Dikkat Edilmesi Gerekenler

Görevsizlik kararları sonrasında dikkat edilmesi gereken en önemli nokta, ceza ve hukuk davalarındaki farklardır. Ceza davalarında, görevsizlik kararı verildiğinde dosya, karar kesinleştikten sonra kendiliğinden (re’sen) görevli mahkemeye gönderilir. Bu durumda, tarafların ayrıca bir başvuru yapmasına gerek yoktur; süreç otomatik olarak işler.

Hukuk davalarında ise dosya kendiliğinden gönderilmez. Tarafların, kararın kesinleşmesinden itibaren 2 hafta içinde mahkemeye başvurarak dosyanın görevli mahkemeye sevkini talep etmeleri gerekir. Bu süre içinde talep edilmezse, dava açılmamış sayılır ve hak kaybı yaşanabilir. Bu nedenle, hukuk davalarında sürecin titizlikle takip edilmesi ve başvurunun zamanında yapılması son derece önemlidir.

Sıkça Sorulan Sorular (SSS)

1. Görevsizlik kararı ne anlama gelir?
   Mahkemenin, davanın kendi görev alanına girmediğine karar vererek davayı görevli başka bir mahkemeye sevk etmesi demektir.
2. Görevsizlik kararı sonrasında dava ne olur?
   Dava, kararda belirtilen görevli mahkemeye sevk edilir. Davacının bu mahkemede davayı yeniden açması için belirli bir süre tanınır.
3. Görevsizlik kararı kesin midir?
   Hayır, görevsizlik kararına karşı itiraz edilebilir. İtiraz edilmezse veya itiraz reddedilirse karar kesinleşir.
4. Görevsizlik kararı ile yetkisizlik kararı arasındaki fark nedir?
   Görevsizlik, mahkemenin dava konusuna ilişkin görevli olmadığını; yetkisizlik, davanın açıldığı yer bakımından (Örneğin Adana Mahkemeleri yerine Mersin Mahkemelerinde açılmalıydı) yetkili olmadığını gösterir.
5. Görevsizlik kararı sonrasında aynı harçları yeniden ödemek zorunda mıyım?
   Görevsizlik kararı sonrasında, HMK’da belirtilen süre içinde görevli mahkemeye başvurulmuşsa, davaya bu mahkemede devam edilir. Bu durumda, davanın görevli mahkemede görülmesi, görevsiz mahkemede açılmış olan davanın bir devamı niteliğinde sayılır. Bu nedenle, dosyanın gönderildiği görevli mahkemede yeniden harç alınmaz.
6. Görevsizlik kararında vekalet ücreti verilir mi?
   Görevsizlik kararında, vekalet ücreti konusunda karar, görevsizlik kararı veren mahkeme tarafından değil, görevli mahkeme tarafından verilir. Ancak, davacı yasal süre içinde dosyanın görevli mahkemeye gönderilmesi için dilekçe vermezse, mahkeme davanın açılmamış sayılmasına karar verir ve bu ikinci kararda, davalı lehine vekalet ücretine hükmeder. Görevli mahkemede yargılamanın devam etmesi durumunda ise sırf görevsizlik kararı yüzünden vekalet ücreti verilmez. Eski kanun zamanında ise uygulamada vekalet ücretine hükmediliyordu.
7. Görevsizlik kararı sonrası arabuluculuk yapılır mı?
   Görevsizlik kararı sonrasında, görevli mahkemede dava açmadan önce arabuluculuğa başvurmak mümkündür ve hukuki bir engel yoktur.
8. Görevsizlik kararı üzerine dosyanın görevli mahkemeye gönderilmesi süresi nedir?
   Hukuk davalarında 2 hafta, ceza davalarında 7 gündür.
9. Görevsizlik kararı sonrası cevap dilekçesi nasıl yazılır?
   Dilekçede, davanın reddi, karşı tarafın taleplerinin reddine yönelik açıklamalarda bulunmanız gerekir.
10. Görevsizlik sonrası gönderilen mahkemede dosyamı nasıl takip ederim?
    Dosyanın görevsizlik sonrası gönderildiği ilgili adliyedeki “hukuk mahkemeleri tevzi ön bürosu”ndan dosyanın akıbetiyle ilgili bilgi alabilirsiniz. Görevsizlik kararı veren mahkemenin bilgilerini söylemeniz yeterlidir.
11. Görevsiz mahkemede dava açılması zamanaşımını keser mi?
    Görevsiz mahkemede dava açılması, zamanaşımını keser ve bu etki, davanın görevli mahkemede yenilenmesi aşamasında da devam eder.
12. Görevsizlik kararı kesinleşmeden dosyanın görevli mahkemeye gönderilmesi talep edilebilir mi?
    Görevsizlik kararı kesinleşmeden, dosyanın görevli mahkemeye gönderilmesi için başvuruda bulunulmasında yasal bir engel bulunmamaktadır. 6100 Sayılı HMK’nın 20. maddesine göre, karar kesinleşmeden önce görevsiz mahkemeye başvurulabilir ve bu durumda mahkemenin işin esası hakkında karar vermesi gerekir.

Adana Avukat Hizmetlerimiz: Görevsizlik kararları ve diğer hukuki meselelerde, Adana’da hizmet veren bir avukat olarak müvekkillerimize en doğru hukuki desteği sağlamaktayız. Avukat Saim İncekaş Hukuk Bürosu olarak, davalarınızın doğru mahkemede ve doğru zamanda açılması konusunda size rehberlik ediyoruz. Görevsizlik kararıyla ilgili tüm süreçlerde profesyonel danışmanlık hizmetimizden faydalanabilirsiniz.