Vasiyeti Yerine Getirme Görevlisi Ne Demektir?
Yasa, mirasbırakanın ölümü ile birlikte terekenin aldığı bu karmaşık dönemin selametle atlatılması için özellikle karmaşık olan tereke söz konusu olduğunda (hisse senetleri, yatırım fonları, alacakları ve borçları olan bir ticari işletme vs.) mirasbırakana vasiyeti yerine getirme görevlisi atama yetkisi vermiştir.
Vasiyeti yerine getirme görevlisi atama, MK’nun 550-556. maddeleri arasında düzenlenmiştir.
Özellikle terekenin çok büyük varlıklardan oluştuğu hallerde mirasbırakanın ölümü ile terekenin mirasçılara intikali arasındaki aşama bir belirsizlik aşamasıdır. Bu dönemin sağlıklı bir şekilde yürümesi tartışmaları önler. Sağlıksız şekilde yürümesi suistimallere ve tartışmalara yol açar.
Miras hukuku hükümlerinin amacı terekenin sağlıklı bir şekilde mirasçılara geçmesini düzenlemektir. Mirasbırakanın da bu konuda endişeleri olabilir. Bu endişelerin giderilmesi, pasiflerin ve aktiflerin belirlenmesi, mirasbırakanın son arzularının gerçekleşmesi ve terekenin sağlıklı bir şekilde mirasçılara intikalini sağlamak amacı ile bu kuruma ihtiyaç duyulmuş ve düzenlenmiştir.
Daha sonraki bölümlerde ayrıntılı olarak inceleneceği üzere, miras açıldığı andan itibaren ölene ait tüm hak ve borçlar tüzel kişiliğe sahip olmayan bir bütün oluşturur. Haklar elbirliği halinde, borçlar müteselsil olarak devam eder. Bu evrede mirasçılardan hiçbirinin haklar üzerinde bir yetkisi yoktur. Bu durum, bazı sıkıntılar yaratır. Örneğin, terekedeki tarlaya bir tecavüz söz konusu olduğunda mirasçılardan hiçbiri tereke adına tek başına dava açamaz. Zira, elbirliği mülkiyetinde mecburi dava arkadaşlığı vardır.
Yeni Medeni Kanun bu konudaki kuralı kısmen yumuşatmıştır. Bütün hissedarların lehine olan durumlarda tek bir hissedarın sınırlı olarak dava açabilmesini kabul etmiştir.
Hukuksal Niteliği
Ölüm ile birlikte temsil ve vekalet son bulduğu için, vasiyeti yerine getirme görevlisi mirasbırakanın vekili veya temsilcisi değildir. Vasiyeti yerine getirme görevlisinin kendisine özgü bir niteliği vardır.
Vasiyeti yerine getirme görevlisinin mirasçılar ile ilişkisi vekalettir, mirasçılar adına ve hesabına işlem yapar.
Vasiyeti yerine getirme görevlisinin sorumluluğu söz konusu olduğunda vekilin sorumluluğuna ilişkin hükümler uygulanır.
Vasiyeti Yerine Getirme Görevlisi Atanması
Vasiyeti yerine getirme görevlisini mirasbırakan tayin eder. Vasiyeti yerine getirme görevlisi gerçek veya tüzel kişi olabilir. Gerçek kişi, hukuksal işlem ehliyetine sahip olmalıdır. Vasiyeti yerine getirme görevlisi bir veya birden fazla kişi olabilir.
Vasiyeti yerine getirme görevlisinin atanması bir ölüme bağlı tasarruf ile gerçekleşir, buna uygun olan ölüme bağlı tasarruf türü vasiyettir.
Miras açıldığında vasiyeti yerine getirme görevlisi bu görevi kabul edip etmemekte özgürdür. Görevi kabul ettiği andan itibaren ise vekil gibi sorumlu olur. Borçlar hukukunda kural, susmanın red anlamında olduğudur. Susma red anlamındadır kuralının bir istisnasını MK’nun 550. maddesi düzenlemiştir. Bu hükmün üçüncü fıkrasına göre, vasiyeti yerine getirme görevlisine sulh hakimi tarafından bu görevi bildirilir, bildirim tarihinden başlayarak onbeş gün içinde kabul edilmediği sulh hakimine bildirilmezse, görev kabul edilmiş sayılır.
Vasiyeti yerine getirme görevlisinin alabileceği ücreti mirasbırakan tayin eder. Mirasbırakan tayin etmemişse mahkeme tarafından belirlenir.
Vasiyeti yerine getirme görevlisi sulh hukuk mahkemesinin gözetimi altında görevini yapar. Sulh hukuk hakimi vasiyeti yerine getirme görevlisinin görevine son verebilir.
Görev ve Yetkileri
Vasiyeti yerine getirme görevlisinin en önemli görevi, mirasbırakanın ferdi mülkiyetini mirasçıların ferdi mülkiyeti haline getirmektir.
Vasiyeti tenfiz memurunun miras açıldığı andan itibaren tereke ile ilgili görev ve yetkileri vardır (MK m. 552):
- Göreve başladıktan sonra gecikmeksizin terekedeki malların, hakların ve borçların listesini düzenler. Yani, terekenin aktif ve pasiflerinin belirlenmesi için defter tutar.
- Terekeyi yönetir. Alacakları tahsil eder, borçları öder.
- Paylaşma planı hazırlar. Burada vasiyeti yerine getirme görevlisi mirasçılara bir plan sunar, bir miras taksim sözleşmesi hazırlar. Sözleşmenin tarafları mirasçılardır.
Vasiyeti yerine getirme görevlisi bunu başarırsa sorun yoktur. Tereke miras taksim sözleşmesi ile tasfiye edilmiş olur.
- Tereke aleyhine açılan davalan veya kendisinin açtığı davalan takip eder, yani hasım olur. Husumetin mirasçılara bildirilmesi görevi vardır.
Vasiyeti yerine getirme görevlisi tereke mallan üzerinde tasarrufta bulunabilir mi?
Yasa burada bir sınır getirmiştir. Vasiyeti yerine getirme görevlisi, ancak, sulh hakiminin izin vermesi halinde bu yetkiye sahiptir. Böyle bir izin verilmediği sürece tereke mallan üzerinde tasarrufta bulunamaz.
Görevin Sona Ermesi
Vasiyeti yerine getirme görevlisinin görevi aşağıdaki hallerde sona erer (MK m. 554):
- Terekenin tasfiye edilmesi,
- Ölüm,
- Atanmasını geçersiz hale getiren bir sebebin varlığı,
- İstifa.
Vasiyeti yerine getirme görevlisinin görevini sona erdiren sebepler temsilcinin görevini sona erdiren sebepler ile benzerlik göstermektedir. Bir sınır vardır, uygun olmayan zamanda istifa edemez.
Vasiyeti Yerine Getirme Görevlisinin Denetlenmesi
Vasiyeti yerine getirme görevlisi sulh hukuk mahkemesinin denetimine tabidir. Vasiyeti yerine getirme görevlisinin;
- Yetersiz olduğu,
- Görevini kötüye kullandığı,
- Ağır ihmalinin bulunduğu hallerde görevine son verilir.
Vasiyeti yerine getirme görevlisinin görevine son verilmesi kararına karşı asliye mahkemesi nezdinde itiraz edilebilir. İtiraz üzerine verilen karar kesindir.
Vasiyeti yerine getirme görevlisinin görevine son verildiğinde ne olacaktır?
Hakim, vasiyeti yerine getirme görevlisinin yerine yeni birisini tayin edemez. Çünkü vasiyeti yerine getirme görevlisi mirasbırakan tarafından bir ölüme bağlı tasarruf ile tayin edilmiştir. Hakim bunu yapamaz.
Bu durumda terekeye bir mümessil tayin edilir. Bu temsilci mirasçıların anlaşması ile oybirliği ile tayin edilir. Mirasçılar anlaşamazlarsa hakim tarafından tayin edilir.
Vasiyeti yerine getirme görevlisi ile mümessil arasındaki farklar:
- Tayin şekli farklıdır. Vasiyeti yerine getirme görevlisini mirasbırakan, mümessili mirasçılar veya hakim tayin eder.
- Görev ve yetkileri farklıdır. Vasiyeti yerine getirme görevlisinin görev ve yetkileri MK m. 552 ve 553’de sayılmıştır, geniş yetkileri vardır. Tereke temsilcisinin yetkileri sınırlıdır. Tayin edildiği konu ile sınırlı olarak görev yapar.
Örneğin, tereke temsilcisi bir davayı takip etmek için tayin edilebilir.
Tereke temsilcisi daha geniş yetkilerle de donatılabilir. Mirasçılar buna oybirliği ile karar verir.
Mirasçıların yaptıkları anlaşmanın içeriğine veya verilen yargı kararına göre mümessilin yetkileri belirlenir.
Vasiyeti Yerine Getirme Görevlisinin Sorumluluğu
Vasiyeti yerine getirme görevlisinin sorumluluğu MK m. 556’da düzenlenmiştir: “Vasiyeti yerine getirme görevlisi, görevini yerine getirirken özen göstermekle yükümlüdür, ilgililere karşı bir vekil gibi sorumludur”.
Sorumluluğun tayininde, vekilin sorumluluğunun derecesi göz önünde tutulur. Vekilin özen yükümlülüğüne ilişkin ölçüler esas alınır.
