İhzar Ne Demek? Hukukta İhzar Kararı ve Uygulama Esasları

1. İhzar Ne Demek, Hukukta İhzarın Anlamı Nedir?

İhzar, Arapça kökenli “hazır etme” veya “getirme” anlamına gelen bir terimdir. Hukukta ise “zorla getirme” anlamına gelir ve kişinin mahkeme, savcılık veya hakimlik gibi resmi makamlar önüne çıkarılması amacıyla uygulanır. Bu uygulama, soruşturma ya da kovuşturma aşamasında birtakım hukuki işlemlerin gerçekleştirilebilmesi için müşteki (şikayetçi), mağdur, şüpheli, sanık, davacı, davalı, tanık ya da bilirkişi gibi kişilerin gerektiğinde zor kullanılarak resmi makamlar huzuruna getirilmesini kapsar. Uygulamada bu işlem “ihzar müzekkeresi” veya “ihzar celbi” olarak da adlandırılır.

2. İhzar Kararı Nedir?

İhzar kararı, mahkemeler tarafından verilen ve kişinin kolluk kuvvetleri aracılığıyla mahkemeye getirilmesini sağlayan resmi bir karardır. Bu kararın amacı, adli işlemlerin aksamamasını sağlamaktır. Ceza Muhakemesi Kanunu (CMK) madde 146 ve Hukuk Muhakemeleri Kanunu (HMK) madde 245’e göre, çağrı kağıdına uyulmaması durumunda ihzar kararı verilebilir. Hakim verdiği kararda “Ahmet ve Hasan isimli tanıkların ihzaren celp edilmesi” şeklinde hüküm kurar.

Soruşturma sürecinde Cumhuriyet Savcısı veya gerektiğinde Sulh Ceza Hakimliği tarafından, kovuşturma sürecinde ise hakim veya mahkeme başkanı tarafından ihzar kararı verilir. İhzar müzekkeresi kararı verilen kişi, kamuya açık alanlarda bulunduğunda kolluk güçleri tarafından zor kullanılarak getirilebilir. Ancak, kişinin özel yaşam alanına (örneğin evi) müdahale edilemez ve bu alanlara giriş ancak ayrı bir arama kararı ile mümkündür.

3. Hangi Durumlarda İhzar Kararı Verilir?

Ceza Muhakemesi Kanunu’nun 146. maddesi, hangi durumlarda bir kişi hakkında ihzar müzekkeresi düzenlenebileceğini açıkça belirtmiştir. Bu koruma tedbiri, kişi özgürlüğünü kısıtlayıcı nitelikte olduğundan, kanun koyucu tarafından sıkı şartlara bağlanmıştır.

3.1 Şüpheli ve Sanıklar İçin İhzar Şartları

Şüpheli veya sanık hakkında ihzar müzekkeresi düzenlenebilmesi için aşağıdaki durumlardan birinin varlığı gerekir:

• Hakkında tutuklama kararı verilmesi için yeterli neden bulunan kişiler zorla getirilebilir. Bir kişi hakkında tutuklama kararı verilecek kadar kuvvetli şüphe sebepleri varsa, mahkemeye getirilmesi için ihzar kararı verilebilir.
• Yakalama emri düzenlenmesi için yeterli nedenler bulunan kişiler hakkında da ihzar müzekkeresi düzenlenebilir. Bu durumda, kişinin kaçma veya delilleri karartma şüphesi olması söz konusudur.
• İfade alma veya sorgu için çağrılıp da davete uymadığı takdirde zorla getirileceği tebliğ edilen kişiler hakkında ihzar kararı verilebilir. Burada önemli olan, kişiye usulüne uygun tebligat yapılmış olması ve bu tebligatta zorla getirme ihtarının bulunmasıdır.

3.2 Tanıklar İçin İhzar Kararı Verilmesi

Tanıklar için ihzar kararı verilmesi, Ceza Muhakemesi Kanunu’nun 43 ve 44. maddelerinde düzenlenmiştir. Buna göre:

Usulüne uygun olarak çağrıldığı halde mazeretini bildirmeksizin gelmeyen tanıklar zorla getirilebilir. HMK Madde 245’te de benzer bir düzenleme mevcuttur: “Usulüne uygun olarak çağrıldığı hâlde mazeret bildirmeksizin gelmeyen tanık zorla getirtilir, gelmemesinin sebep olduğu giderlere ve beşyüz Türk Lirasına kadar disiplin para cezasına hükmolunur.”

3.3 Bilirkişiler İçin İhzar Kararı

Bilirkişilerin çağrılması ve zorla getirilmesi konusunda tanıklara uygulanan hükümler uygulanır (CMK m.62). Usulüne uygun çağrıya rağmen mazeretsiz gelmeyen bilirkişiler hakkında da zorla getirme kararı verilebilir.

3.4 Mağdur ve Müştekiler (Şikayetçiler) İçin İhzar

Mağdur ve müştekiler (şikayetçiler) hakkında ihzar kararı, CMK madde 233 ve madde 44/1 kapsamında uygulanır. Usulüne uygun olarak çağrılıp da mazeretini bildirmeksizin gelmeyen mağdur veya müştekiler zorla getirilebilir. Uygulamada mağdur ve müştekilere ihzar müzekkeresi çıkarılması oldukça istisnai bir durumdur.

4. İhzar Kararı Nasıl Uygulanır? İhzar Müzekkeresi Nedir?

Mahkeme tarafından verilen ihzar kararı, ihzar müzekkeresi aracılığıyla kolluk güçlerine iletilir. Bu işleme ihzaren celp ismi de verilir. İhzar müzekkeresi, mahkemenin ihzar kararını içeren resmi yazılı belgedir. Bu belgede kişinin adı, soyadı, adresi ve mahkemeye hangi sebeple getirileceği açıkça belirtilir. İhzar müzekkeresini teslim alan polis veya jandarma, ilgili kişiyi mahkemeye getirir. Kişinin direnmesi halinde zor kullanılabilir. İhzar müzekkeresi düzenlendikten sonra, uygulanması için aşağıdaki şartlara dikkat edilir:

1. İhzar müzekkeresinde kişinin açık kimlik bilgileri, eşkali (biliniyorsa), suçu ve zorla getirilme nedenleri açıkça belirtilmelidir.
2. İhzar müzekkeresi ile getirilen kişi, derhal veya en geç yol süresi hariç 24 saat içinde ilgili merci önüne çıkarılmalıdır.
3. Haklı görülecek bir zamanda başlamalı ve gerekli işlemler tamamlanana kadar devam etmelidir.

İhzar kararı, sadece gerekli hukuki şartların sağlanması halinde verilebilen ve kişi özgürlüğünü kısıtlayan bir tedbirdir. Bu nedenle, uygulamada orantılılık ilkesine dikkat edilmesi ve temel hakların gözetilmesi büyük önem taşır.

4.1 Tanığa İhzar Nasıl Çıkarılır?

Yargılamanın sağlıklı yürütülmesi için tanık ifadeleri büyük önem taşır. Ancak, tanıkların mahkemeye gelmemesi durumunda adalet mekanizmasının işleyişi aksar. Bu durumda, tanığa ihzar müzekkeresi (zorla getirme kararı) çıkarılması gerekir.

Tanığa İhzar Müzekkeresi Çıkarılma Koşulları:

Tanığa ihzar müzekkeresi çıkarılabilmesi için öncelikle şu koşulların gerçekleşmesi gerekir:

1. Usulüne Uygun Çağrı Yapılmış Olması: Tanığın mahkemeye çağrılması, Ceza Muhakemesi Kanunu’nun 43. maddesi uyarınca çağrı kâğıdı ile yapılır. Çağrı kâğıdında gelmemenin sonuçları açıkça belirtilmelidir.
2. Mazeret Bildirilmemiş Olması: HMK madde 245’e göre: “Usulüne uygun olarak çağrıldığı hâlde mazeret bildirmeksizin gelmeyen tanık zorla getirtilir.” Tanık, haklı bir mazeret bildirmişse ve bu mazeret mahkeme tarafından kabul edilmişse zorla getirilemez.

Tanıkların İhzarla Zorla Getirilmesine İlişkin Özel Durumlar:

1. Ceza İnfaz Kurumunda Bulunan Tanıklar: Cezaevinde bulunan tanıklar için ilgili Cumhuriyet Başsavcılığına müzekkere yazılarak tanık getirtilir.
2. Fiili Hizmette Bulunan Askerler: CMK madde 44/2’ye göre: “Fiilî hizmette bulunan askerler hakkındaki zorla getirme kararı askerî makamlar aracılığıyla infaz olunur.”
3. Mazeret Bildiren Tanıklar: HMK madde 245’e göre: “Zorla getirtilen tanık, evvelce gelmemesini haklı gösterecek sebepleri sonradan bildirirse, aleyhine hükmedilen giderler ve disiplin para cezası kaldırılır.”

4.2 İhzar Kararına İtiraz Edilebilir Mi?

İhzar kararına itiraz, 5271 sayılı Ceza Muhakemesi Kanunu’nun (CMK) 267. maddesinde düzenlenmiştir. Bu maddeye göre: “Hâkim kararları ile kanunun gösterdiği hâllerde, mahkeme kararlarına karşı itiraz yoluna gidilebilir.” İhzar kararı da bir hakim veya mahkeme kararı olduğundan, bu kararlara karşı itiraz kanun yolu açıktır. İtiraz, kararın tebliğinden itibaren en kısa sürede yapılmalıdır. İtiraz merci kararı veren mahkemedir.

4.3 İhzar Kararına Uymamanın Sonuçları Nelerdir?

• Zorla Getirme İşlemi: İhzar kararına uyulmaması durumunda karşılaşılacak ilk ve en temel sonuç, zorla getirme işleminin uygulanmasıdır. Ceza Muhakemesi Kanunu’nun 146. maddesine göre, usulüne uygun olarak çağrıldığı halde mazeret bildirmeksizin gelmeyen kişiler hakkında zorla getirme işlemi uygulanır.
• Para Cezası ve Giderler: İhzar kararına uyulmaması durumunda, mali yükümlülükler de söz konusudur. Bu kapsamda zorla getirme işleminin sebep olduğu tüm giderler ilgili kişiye yükletilir ve disiplin para cezası uygulanır.
• Yargılamanın Uzaması ve Delil Sunma Hakkının Kısıtlanması: Tanığın ifadesi alınmadıkça hakim karar aşamasına geçmez, bu durum da davanın uzamasına yol açar.

5. İhzar Kararı ile İlgili Yargıtay Kararları

Yargıtay kararlarında ihzar kararı, genellikle adli sürecin işleyişinin sağlanması ve adaletin tecelli etmesi açısından değerlendirilmiştir. Özellikle tanıkların zorla getirilmesi konusunda emsal kararlar bulunmaktadır.

5.1 İhzar Müzekkeresinin Hukuki Niteliği Hakkında Yargıtay Kararları

Yargıtay 5. Ceza Dairesi’nin 2018/5623 E., 2019/2541 K. sayılı kararında, ihzar müzekkeresinin kapsamı ve niteliği açıkça belirtilmiştir: “İhzar müzekkeresi, kişinin yalnızca mahkeme huzuruna getirilmesini amaçlar ve tutuklamadan farklı olarak geçici bir özgürlük kısıtlamasıdır.”

Bu karar, ihzar müzekkeresinin tutuklama veya yakalama kararından farklı olduğunu, sadece belirli bir adli işlem için kişinin geçici olarak mahkeme huzuruna getirilmesi amacını taşıdığını vurgulamaktadır.

5.2 Tanıkların Zorla Getirilmesi Konusunda Yargıtay İçtihatları

Yargıtay 2. Hukuk Dairesi’nin 2016/18450 E., 2018/6541 K. sayılı kararında şu önemli tespitler yapılmıştır: “Tanıkların taraflarca hazır edilmesini zorunlu kılan bir kural yoktur. Bunun aksinin kabulü, adil yargılanma hakkı kapsamında olan iddia ve savunma hakkının kısıtlanması ve eksik inceleme sonucunu doğurur.”

Benzer şekilde, Yargıtay 1. Hukuk Dairesi’nin 2015/8386 E., 2018/7833 K. sayılı kararında: “Davalı tanıklarından dinlenmeden, olaya ilişkin bilgi ve görgülerine başvurulmadan sonuca gidilmiş, diğer bir söyleyişle davalının tanık delili toplanmayarak savunma hakkı kısıtlanmıştır.” ifadesi ile tanık dinlenmeden karar verilmesinin hukuka aykırı olduğunu vurgulamıştır.

5.3 İhzar Müzekkeresinin Uygulanması Hakkında Yargıtay Kararları

İhzar müzekkeresinin uygulanma şekli konusunda Yargıtay 2. Hukuk Dairesi’nin 2016/11687 K., 2017/11168 K. sayılı kararı önemli prensipler ortaya koymuştur: “Mahkemece, çağrıya uymayan tanığın zorla getirilmesine karar verilmiş ise de, zorla getirme müzekkeresinin, tanığın hazır edilmesi istenilen duruşma gününden sonra kolluk birimine ulaştığı ve fiili imkansızlık nedeniyle gereğinin yerine getirilemediği anlaşılmaktadır… davalının açıkça dinlenmesinden vazgeçmediği tanık için Hukuk Muhakemeler Kanunun 243 devamı ve aynı kanunun 245. maddeleri uyarınca çıkarılan zorla getirme kararının akıbeti araştırılmadan… eksik incelemeyle hüküm kurulması bozmayı gerektirmiştir.”

Bu karar, ihzar müzekkeresinin uygulanmasında ortaya çıkan pratik sorunlara işaret etmekte ve zorla getirme kararının akıbetinin araştırılmasının önemini vurgulamaktadır.

5.4 İhzar Kararında Usuli Gerekliliklere İlişkin Kararlar

Yargıtay 9. Hukuk Dairesi’nin 2015/10807 E., 2017/9720 K. sayılı kararında, ihzar müzekkeresinin usuli gereklilikleri şöyle açıklanmıştır: “Usul yasasında taraflarca tanıkların hazır edilmesi gibi bir düzenleme yer almamakta olup, mahkemece adına çıkarılan davetiye tebliğ edilemeyen tanık bakımından HMK.’nın 240. maddesi uyarınca davalı vekiline tanığın yeni adresini bildirmesi için kesin süre verilmesi, kendisine davetiye tebliğ edildiği halde mazeret bildirmeksizin çağrıya uymayan tanık bakımından ise HMK.’nın 245/1. maddesi uyarınca zorla getirilmesi yoluna gidilmesi gerekir.”

5.5 Adil Yargılanma Hakkı ve İhzar Kararları

Yargıtay 3. Hukuk Dairesi’nin 2015/18225 E., 2017/4257 K. sayılı kararında, adil yargılanma hakkı ile ihzar kararları arasındaki ilişki şöyle vurgulanmıştır: “Hukuk Muhakemeleri Kanununun ‘hukuki dinlenilme başlıklı 27.maddesi, T.C. Anayasasının hak arama hürriyetini düzenleyen 36.maddesi ve Avrupa İnsan Hakları Sözleşmesinin adil yargılanma hakkına ilişkin 6.maddesi nazara alındığında… usulüne uygun davetiyeye rağmen gelmeyen tanıklar hakkında tanıklar hakkında zorla getirme kararı verilmesi gerekirken, usul kuralları tüketilmeksizin, yazılı şekilde karar verilmesi hatalıdır.”

Bu karar, ihzar müzekkeresinin adil yargılanma hakkının bir gereği olduğunu ve tanıkların dinlenmesi için gerekli tüm usuli imkânların kullanılması gerektiğini ortaya koymaktadır.

5.6 Özel Durumlarda İhzar Kararları

Yargıtay 17. Hukuk Dairesi’nin 2014/16948 E., 2014/13292 K. sayılı kararı, cezaevinde bulunan tanıklar için ihzar müzekkeresinin nasıl uygulanacağına ışık tutmaktadır: “6100 Sayılı H.M.K.nın 245. maddesine göre ‘Kanunda gösterilen hükümler saklı kalmak üzere, tanıklık için çağrılan herkes gelmek zorundadır’. Mahkemece kazaya dair bilgisi bulunan C. İ. halen ceza infaz kurumunda ise ilgili yer Cumhuriyet Başsavcılığına müzekkere yazılarak, tanık getirtilerek olaya dair ifadesine başvurulmalıdır.”

6. İhzar Kararı Hangi Kanunda Düzenlenmiştir?

6.1 Ceza Muhakemesi Kanunu’ndaki Düzenlemeler

İhzar müzekkeresi, öncelikle 5271 sayılı Ceza Muhakemesi Kanunu’nun (CMK) 146. maddesinde açıkça düzenlenmiştir. Bu madde, zorla getirme kararının temel hukuki dayanağını oluşturur:

“Hakkında tutuklama kararı verilmesi için yeterli nedenler bulunan veya 145 inci maddeye göre çağrıldığı halde gelmeyen şüpheli veya sanığın zorla getirilmesine karar verilebilir.”

CMK 146. madde, zorla getirme kararının genel hükümlerini içermekte olup, yalnızca şüpheli ve sanıklar için değil, aynı zamanda tanık, mağdur, müşteki ve bilirkişiler için de uygulanabilecek temel düzenlemeleri içerir.

6.2 Tanıklar İçin İhzar Kararı Düzenlemeleri

Tanıklar için ihzar müzekkeresi, CMK’nın 43. ve 44. maddelerinde özel olarak düzenlenmiştir. 43. madde tanıkların çağrılma usulünü belirlerken, 44. madde çağrıya uymayan tanıklar hakkında zorla getirme kararı verilebileceğini hüküm altına almıştır:

“Usulüne uygun olarak çağrılıp da mazeretini bildirmeksizin gelmeyen tanıklar zorla getirilir ve gelmemelerinin sebep olduğu giderler takdir edilerek, kamu alacaklarının tahsili usulüne göre ödettirilir.”

6.3 Mağdur ve Müştekiler İçin İhzar Kararı Düzenlemeleri

Mağdur ve müştekiler (şikayetçiler) için ihzar kararı, CMK’nın 233. ve 44/1. maddelerinde düzenlenmiştir. 233. madde, mağdur ve müştekilerin dinlenmesinde tanıklara ilişkin hükümlerin uygulanacağını belirtmektedir:

“Mağdur ile müşteki (şikâyetçi), Cumhuriyet savcısı veya mahkeme başkanı veya hâkim tarafından çağrı kâğıdı ile çağırılıp dinlenir. Mağdur veya müştekinin dinlenmesi için yapılan çağrı bakımından tanıklara ilişkin hükümler uygulanır.”

6.4 Hukuk Muhakemeleri Kanunu’ndaki Düzenlemeler

Hukuk davalarında ihzar kararı, 6100 sayılı Hukuk Muhakemeleri Kanunu’nun (HMK) 245. maddesinde düzenlenmiştir:

“Kanunda gösterilen hükümler saklı kalmak üzere, tanıklık için çağrılan herkes gelmek zorundadır. Usulüne uygun olarak çağrıldığı hâlde mazeret bildirmeksizin gelmeyen tanık zorla getirtilir, gelmemesinin sebep olduğu giderlere ve beşyüz Türk Lirasına kadar disiplin para cezasına hükmolunur.”

HMK 245. madde, özellikle hukuk davalarında tanıkların zorla getirilmesinin yasal dayanağını oluşturur ve bu kararın uygulanmaması halinde ortaya çıkacak yaptırımları da açıkça belirtir.

7. Adana Avukat Hizmetlerimiz Kapsamında İhzar Kararı Desteği

Avukat, ihzar kararı sürecinde müvekkilinin haklarını korumak, kararın hukuka uygunluğunu denetlemek ve gerekirse karara itiraz etmek gibi kritik görevleri üstlenir. Hukuki belgelerden anlaşıldığı üzere, özellikle ihzar kararına itiraz edilmesi veya zorla getirme uygulamasında hukuka aykırılıklar bulunması durumunda, bir ceza hukuku avukatının desteği hayati önem taşımaktadır. Avukat ayrıca, müvekkilinin ihzar kararı uygulanırken kişi özgürlüğü ve güvenliği hakkının korunmasını sağlar, müzekkere kapsamında yapılan işlemlerin kanuni sınırlar içinde gerçekleştirilmesini gözetir.

Adana’da bulunan hukuk büromuzda, ihzar kararları ile ilgili profesyonel avukatlık hizmetleri sunuyoruz. Uzman avukatlarımız, müvekkillerimizin ihzar süreçlerinde hukuki destek sağlamaktadır.

8. Sıkça Sorulan Sorular (SSS)

İhzar kararı kim tarafından verilir?

İhzar kararı, soruşturma aşamasında Cumhuriyet Savcısı (bazı durumlarda Sulh Ceza Hakimi), kovuşturma aşamasında ise davayı yürüten hakim veya mahkeme başkanı tarafından verilir. Kolluk kuvvetleri bu kararı veremez, sadece uygular.RetryClaude can make mistakes. Please double-check responses.

İhzar müzekkeresi kaç gün geçerlidir?

Tarihli ihzar müzekkeresi düzenlendiği gün için geçerlidir. Günsüz ihzar müzekkeresi ise kişi ele geçirildiğinde uygulanır ve işlem tamamlanınca sona erer. Her durumda, getirilen kişi yol süresi hariç en geç 24 saat içinde yetkili merci önüne çıkarılmalıdır.

İhzar kararına karşı dava açılabilir mi?

İhzar kararına karşı doğrudan dava açılmaz, ancak kanun yollarından biri olan itiraz yoluyla bu kararın hukuka uygunluğu denetlenebilir. İhzar kararına yapılan itirazın kabul edilmesi halinde, zorla getirme işlemi uygulanmaz veya durdurulur.

İhzar kararına direnmenin cezası nedir?

İhzar kararına direnmek, Türk Ceza Kanunu kapsamında “görevi yaptırmamak için direnme” suçunu oluşturabilir ve bu suç için hapis cezası öngörülmektedir. Tanıklar için, ihzar kararına uymamanın sonucu olarak zorla getirme işlemi uygulanır ve HMK Madde 245 uyarınca beşyüz Türk Lirasına kadar disiplin para cezasına hükmedilebilir. Ayrıca, zorla getirme işleminin tüm giderleri de karara uymayan kişiye yükletilir.

Tanıklar için ihzar kararı çıkarılabilir mi?

Evet, tanıklar için ihzar kararı çıkarılabilir; CMK madde 43 ve 44 ile HMK madde 245 kapsamında, usulüne uygun çağrıldığı halde mazeretini bildirmeden gelmeyen tanıklar zorla getirilebilir. Yargıtay kararlarında da belirtildiği üzere, tanıkların dinlenmesi adil yargılamanın bir gereğidir ve mahkeme, tanığın zorla getirilmesi için gerekli usuli işlemleri tamamlamalıdır. Bu süreçte, tanık için çıkarılan ihzar müzekkeresi kolluk kuvvetleri tarafından uygulanır ve tanık, beyanının alınması için hakim veya mahkeme huzuruna çıkarılır.

İhzar Kararının Amacı ve Önemi Nedir?

İhzar kararı (zorla getirme müzekkeresi), soruşturma veya kovuşturma sürecinde çağrıya uymayan kişilerin adli merciin huzuruna getirilmesini sağlayarak yargılamanın sağlıklı ve kesintisiz yürütülmesini amaçlayan önemli bir hukuki araçtır. Bu tedbir, tanık ifadelerinin alınması, şüpheli veya sanığın sorgulanması gibi kritik adli işlemlerin zamanında yapılmasını sağlayarak delillerin korunmasına ve adaletin tecellisine hizmet etmektedir. İhzar kararı, Yargıtay’ın pek çok kararında belirtildiği üzere, adil yargılanma hakkının bir gereği olup, yargılamanın sürüncemede kalmasını önleyerek hukuk sisteminin etkin işleyişine katkı sağlamaktadır.