Ön Sorun Ne Demektir?
Görülmekte olan bir davada davanın sürdürülmesi ve karara bağlanması için öncelikle çözümlenmesi gereken sorunlara ön sorun (hadise) denilmektedir.
İlk itirazlar, yetki itirazı, iş bölümü itirazı, davada delil olarak gösterilen senetle ilgili sahtelik iddiası, hakimin reddi, bilirkişinin reddi, eski hale getirme gibi birçok sorun ön sorun olarak nitelendirilir ve davaya devam olunabilmesi için bu tür ön sorunların öncelikle çözümlenmesi gerekir.
Ön sorunlar, yargılamanın her aşamasında ortaya çıkabilir. Yargılama sırasında, davaya ilişkin bir ön sorun ortaya çıktığında, ilgili taraf, bu ön sorunu, dilekçe vermek suretiyle ya da duruşma sırasında sözlü olarak ileri sürüp bu ön sorunun duruşma tutanağına geçirilmesini sağlar.
Ön Sorunun İncelenmesi: Bir davada ortaya çıkan ön sorunları, o davaya bakan mahkemenin kendisi inceleyip karara bağlar.
Taraflardan birinin gerek dilekçeyle gerekse duruşma sırasında sözlü olarak ileri sürdüğü ön sorunu, mahkeme, incelemeye değer görürse; belirleyeceği süre içinde, varsa delilleriyle birlikte cevabını bildirmesi için diğer tarafa tebliğ eder ya da tefhim eder.
Şayet ön sorun hakkında davanın tarafları arasında bir çekişme varsa; hakim, gerekirse, iki tarafı da davet edip dinledikten sonra kararını verir. Hakim, ön sorun hakkındaki kararını taraflara tefhim veya tebliğ eder.
Ön sorunla ilgili karar, mahkemenin davadan el çekmesini gerektiriyorsa, bu karar bir nihai karardır. Bu sebeple, (HMK md. 341’deki sınırlama dışında) Kanun Yoluna başvurulabilir. Buna karşılık, mahkemenin ön sorunla ilgili verdiği karar, davadan el çekmeyi gerektirmiyorsa, bu karar, bir ara karardır. Tek başına Kanun Yoluna götürülemez. Örneğin, yetki itirazının reddine dair karar için Yasa Yoluna gidilemez.
Bekletici Mesele (Bekletici Sorun) Ne Demektir?
Eskiden mesele-i müstehire olarak ifade edilen bekletici sorun, bir davanın görülmesi sırasında ortaya çıkan ve bu davanın tetkiki ya da karara bağlanabilmesi için başka bir makamca çözülmesi gereken sorunlardır.
Bir davada hüküm verilebilmesi, başka bir davaya, idari makamın tespitine yahut dava konusuyla ilgili bir hukuki ilişkinin mevcut olup olmadığına kısmen veya tamamen bağlı ise, mahkemece o davanın sonuçlanmasına veya idari makamın kararına kadar yargılama bekletilir.
Bir davanın incelenmesi ve sonuçlandırılması, başka bir davanın veya idari makamın çözümüne bağlı ise, mahkeme, ilgili tarafa, görevli mahkemeye veya idari makama başvurması için uygun bir süre verir. Bu süre içinde görevli mahkemeye veya idari makama başvurulmadığı takdirde, ilgili taraf, bu husustaki iddiasından vazgeçmiş sayılarak, (mahkemece) esas dava hakkında karar verilir.
Hakimin bekletici sorun yapabilmesi için, görülen dava ile beklenilen dava arasında bağlantı olmalıdır. Biri hakkında verilecek kararı diğerini etkileyecek nitelikte olmalıdır. Bekletici sorun yapmak ihtiyari de olsa eğer bekletici sorun yapılmış ise hakim kural olarak bununla bağlıdır. Bekletici sorun yapma kararı bir ara karardır. Hakim bu ara kararından her zaman dönebilir. Beklenilen davada verilen karar, kesin hüküm teşkil ederse, dava kesin hükümden reddedilir ya da kesin delil teşkil edebilir.
Yasa koyucunun bekletici mesele ile ilgili düzenlemesine göre, temelde iki halde bekletici mesele ortaya çıkabilir.
Birinci hal: derdest olan bir davanın incelenmesinin ve sonuçlanmasının başka bir davanın sonuçlanmasına ya da idari makamın kararına bağlı olup da, henüz o başka davanın açılmamış ya da ilgili idari makamın kararının henüz verilmemiş bulunmasıdır.
İkinci halde: mahkeme, ilgili tarafa süre verir. Verilen sürede dava açılmaz ya da idari merci kararını vermezse, ilgili taraf, bu iddiasından vazgeçmiş sayılır.
Bekletici Mesele Türleri: Hukukumuzda bekletici sorun, kural olarak ihtiyaridir ve davaya bakan hakimin takdirine bağlıdır. Ancak bazı hallerde bekletici sorun zorunludur. Bekletici sorunlar iki gruptur; zorunlu bekletici sorunlar, ihtiyati bekletici sorunlar.
Zorunlu Bekletici Sorunlar: Aşağıdaki hallerde, hukuk mahkemesi, başka mahkemedeki bir davayı bekletici mesele yapmak zorundadır:
1) Anayasa Mahkemesinin Kararının Beklenmesi: Bir hukuk davasında, mahkeme, resen ya da bir tarafın talebiyle (o davada) uygulanacak kanun hükmünün Anayasaya aykırılığı kanaatine varırsa, Anayasa Mahkemesinin vereceği karara kadar davayı bekletir. (Anayasa Md. 152). Anayasa mahkemesi kararını 5 ayda verir. Mahkeme, bu karara göre hareket eder, aksi halde mahkeme, görmekte olduğu davayı yürürlükteki kanuna göre sonuçlandırır.
2) Uyuşmazlık Mahkemesinin Kararının Beklenmesi: Hukuk mahkemesi ile İdare mahkemesi arasında olumlu görev uyuşmazlığı (yargı yolu uyuşmazlığı) çıkması halinde, hukuk mahkemesi, Uyuşmazlık Mahkemesince bir karar verilinceye kadar bekler. Uyuşmazlık Mahkemesinin 6 ay içinde vereceği karara göre hukuk mahkemesi hareket eder. 6 ay içinde karar verilmezse, hukuk mahkemesi davayı mutâd seyrinde sürdürür. (UMK. md. 18)
3) İcra Mahkemesinin Bekletici Sorun Yapması: İtirazın kesin olarak kaldırılması davasına bakan icra mahkemesi, terekenin borca batık olduğunun tespiti davası açması için borçluya uygun süre verir. Borçlu, verilen süre içinde dava açarsa, açılan bu dava bekletici mesele olur.
4) Hakem Yargılamasında davanın tahkime elverişli olup olmadığı hakkındaki mahkeme kararı, zorunlu bekletici mesele olur.
İhtiyarî Bekletici Sorunlar: Yukarıda belirtilenlerin dışında, bekletici sorun yapmak, mahkemenin takdirine bırakılmıştır. Mahkeme, belli şartların varlığı halinde, başka mahkemede görülen veya görülecek olan bir davayı bekletici mesele yapabilir.
Adana İncekaş Hukuk ve Avukatlık Bürosu olarak uzmanlık alanlarımız olan Adana Boşanma ve Aile Hukuku Avukatı, Adana Ceza Avukatı ve Adana İcra Avukatı alanlarında müvekkillerimize hizmet sunmaktayız.