Soruşturma İşlemleri
Kanuna göre yetkili mercilerce suç şüphesinin öğrenilmesinden iddianamenin kabulüne kadar geçen evreye soruşturma evresi denir. İddianamenin kabulünden hükmün kesinleşmesine kadar geçen evreye kovuşturma evresi denir.
Kanunumuz gereksiz yere dava açılmasını engellemek, davanın daha önceden hazırlanarak sıhhatli ve süratli bir şekilde yapılmasını sağlamak amacıyla C.savcısının soruşturma yapmasını zorunlu tutmuştur. Savcının amacı fiil ve fail hakkında yeterli şüpheye ulaşarak kamu davasını açmaktır. Ceza Muhakemesi Kanunu, kamu davasını açma görevini C.savcısına vermiştir (CMK m.170/1). Kişilere mahkemede dava açma hakkı tanınmamıştır.
Soruşturmanın Özellikleri
Dağınıklık: Soruşturma evresinde dağınık olan deliller C.savcısı marifetiyle toplanarak bir araya getirilir. Kamu davası hazırlanır (CMK m.160 vd.). Dağınıklık soruşturmada giderilir. Kovuşturmanın yoğun ve kesintisiz yapılması sağlanır (CMK m.190).
Vazıhlık: Soruşturma aşamasında her türlü işlem tutanağa bağlanır. Soruşturma evresinde her şey yazılıdır. Her soruşturma işlemi mutlaka tutanağa bağlanır. Tutanak, adlî kolluk görevlisi, Cumhuriyet savcısı veya sulh ceza hâkimi ile hazır bulunan zabıt kâtibi tarafından imza edilir (CMK m. 169/2).
Soruşturma için tutulan tutanakta; işlemin yapıldığı yer, tarih, başlama ve bitiş saati, işleme katılan veya ilgisi bulunan
kimselerin isimleri yazılır. Soruşturma işlemi sırasında müdafi veya vekil sıfatıyla hazır bulunduğu işlemlerle ilgili tutanakta avukatın isim ve imzasına yer verilir. İşlemde hazır bulunan ilgililerce imzalanmak üzere tutanağın kendilerini ilgilendiren kısımları okunur veya okumaları için tutanak kendilerine verilebilir. Tutanağın okunduğu veya ilgiliye verildiği beyanı tutanağa eklenir. Daha sonra tutanağı ilgililer imza eder. İmzalamak istemeyen olursa, imzadan imtina gerekçesi tutanağa geçirilir.
Soruşturma işlemlerinin yazıya geçirilmesi için zabıt katibi bulundurulur. Şüphelinin ifadesinin alınması, sorgusunun yapılması, tanık veya bilirkişinin dinlenmesi, yapılacak bir keşif ve muayene sırasında Cumhuriyet savcısı veya sulh ceza hâkiminin yanında bir zabıt kâtibi bulunur. Acele hâllerde, yemin vermek koşuluyla, başka bir kimse yazman olarak görevlendirilebilir (CMK m. 169/1).
Gizlilik: Kanunun başka hüküm koyduğu hâller saklı kalmak ve savunma haklarına zarar vermemek koşuluyla soruşturma evresindeki usul işlemleri gizlidir (CMK m.157).
Kamusallık ve mecburilik. Suçu öğrenen C.savcısı fiili ve faili araştırmak fiil ve fail hakkında yeterli şüpheye ulaştığında kamu davasını açmak zorundadır.
Savcılıkların Suçu Öğrenme Yöntemleri
Bir suçun işlendiğini öğrenen C.savcısı fiil ve faili araştırma yükümlülüğü altındadır. C.savcılığı suç şüphesini ihbar, şikâyet ya da herhangi bir yöntemle öğrenmiş olabilir. C savcısı suç şüphesi üzerine gerekli araştırmayı yapmak zorundadır. Bu durum soruşturmanın kamusallığı ve mecburiliği ilkesinin sonucudur.
C.Başsavcılıkları; suçu kendiliğinden, yaptıkları araştırmalar neticesinde veya bir başka suçu araştırırken öğrenebilir. Bunun dışında C.savcılığının suçu öğrenme yollarından en önemlisi ihbar ve şikâyettir.
İhbar bir suç ile ilgili bilgi sahibi olan kişilerin yetkili makamlara bildirimde bulunmasıdır. Şikâyet ise takibi şikâyete bağlı suçlarda suçtan zarar görenin, suçun soruşturulması ve kovuşturulması amacıyla yetkili makamlara yaptığı bildirimdir.
İhbar ve şikâyetler kural olarak C.savcılığına yapılır. Muhakeme Kanunu ihbar ve şikâyetlerin başka yerlere yapılmasını da düzenlemiştir (CMK m. 158). İhbar ve şikâyetler;
- Cumhuriyet Başsavcılığına,
- Kolluk makamlarına,
- Valilik ve kaymakamlığa,
- Mahkemelere,
- Yurt dışında işlenip ülkede takibi gereken suçlar hakkında Türkiye’nin elçilik ve konsolosluklarına,
- Bir kamu görevinin yürütülmesiyle bağlantılı olarak işlendiği iddia edilen bir suç nedeniyle, ilgili kurum ve kuruluş idaresine yapılabilir.
İhbar veya şikâyet kural olarak yazılı olarak yapılır. Fakat bunun tutanağa geçirilmek üzere sözlü yapılması mümkündür.
Şüpheli ölüm olaylarında; kolluk, muhtar, sağlık ve cenaze işleri görevlilerinin bildirimde bulunma zorunlulukları vardır. Bir ölümün doğal nedenlerden meydana gelmediği kuşkusunu doğuracak bir durumun varlığı veya ölünün kimliğinin belirlenememesi halinde; kolluk görevlisi, köy muhtarı ya da sağlık veya cenaze işleriyle görevli kişiler, durumu derhâl Cumhuriyet Başsavcılığına bildirmekle yükümlüdür. Bu hallerde ölünün gömülmesi ancak Cumhuriyet savcısı tarafından verilecek yazılı izne bağlıdır (CMK m. 159).
Suçu Öğrenen C.savcısımn Hareket Tarzı
Suç şüphesinin öğrenilmesi ile soruşturma aşaması başlar. C.savcısı kendisi ya da emrindeki adli kolluk görevlileri ile araştırmalar yapar. C.savcısımn bu araştırmayı yapmasındaki asıl amacı kamu davasını açmaktır.
Cumhuriyet savcısı, ihbar veya başka bir suretle bir suçun işlendiği izlenimini veren bir hâli öğrenir öğrenmez, kamu davasını açmaya yer olup olmadığına karar vermek üzere hemen işin gerçeğini araştırmaya başlar. Cumhuriyet savcısı, maddî gerçeğin araştırılması ve adil bir yargılamanın yapılabilmesi için, emrindeki adlî kolluk görevlileri marifetiyle, şüphelinin lehine ve aleyhine olan delilleri toplamakla ve şüphelinin haklarını korumakla yükümlüdür (CMK m160/2).
Cumhuriyet savcısı, doğrudan doğruya veya emrindeki adlî kolluk görevlileri aracılığı ile her türlü araştırmayı yapabilir; bütün kamu görevlilerinden her türlü bilgiyi isteyebilir. Cumhuriyet savcısı, adlî görevi gereğince nezdinde görev yaptığı mahkemenin yargı çevresi dışında bir işlem yapmak ihtiyacı ortaya çıkınca, bu hususta o yer Cumhuriyet savcısından söz konusu işlemi yapmasını ister (CMK m. 161/1).
Kanunumuza göre Cumhuriyet savcılarının kendi aralarında istinabe yapmaları mümkündür.
C.savcısı soruşturma sırasında adli kolluk dışında diğer kamu görevlilerinden bilgi ve belge talep edebilir. Kamu görevlileri yürütülen soruşturma kapsamında ihtiyaç duyulan bilgi ve belgeleri, talep eden Cumhuriyet savcısına vakit geçirmeksizin vermekle yükümlüdür (CMK m. 161/4).
Ceza Muhakemesi Kanununda kamu görevlilerine C.savcısına cevap vermek için bir süre tanınmıştır. Bu süre on gündür. Suçların soruşturma ve kovuşturması sırasında Cumhuriyet savcısı, hâkim veya mahkeme tarafından yazılı olarak istenilen bilgilere on gün içinde cevap verilmesi zorunludur (CMK m.332/1).
Bilgi ve belge talep edilen kamu görevlileri veya kolluk âmir ve memurları bu istemi kasten yerine getirmezse hakkında Cumhuriyet savcılarınca doğrudan doğruya görevi kötüye kullanma suçundan soruşturma yapılır. Fakat görevinin gereklerine aykırı davranan kamu görevlisi; vali, kaymakam veya en üst derecedeki kolluk amiri ise soruşturmanın başlaması için izin alınması gerekir (CMK m.161/5).
Soruşturma işlemleri C. savcısı tarafından yürütülür. Fakat gecikmesinde sakınca bulunan suçüstü hallerde Cumhuriyet savcısına ulaşılamıyor veya olay genişliği itibarıyla Cumhuriyet savcısının iş gücünü aşıyorsa, sulh ceza hâkimi de bütün soruşturma işlemlerini re’sen yapabilir. Bu durumda sulh ceza hâkimi C.savcısımn yetkilerine sahiptir. Sulh ceza hâkimi “bütün soruşturma işlemlerini” yapabilir. Sulh ceza hâkimi, C.savcısı gibi kolluk âmir ve memurlarına soruşturma ile ilgili emirler verebilir (CMK m. 163).
Gece A ilçesinde futbol şampiyonluğu kutlamaları sırasında olaylar çıkmıştır. Bir çok kişi yaralanmıştır. Suçüstü yakalanan bu kişilerin gözaltına alınması, soruşturma işlemlerinin yapılması gerekmektedir. C.savcısına ulaşılamamaktadır. C.savcısına ulaşılamayan bu durumda sulh ceza hâkimi bütün soruşturma işlemlerini tek başına yapabilir.
- Soruşturma İşlemlerini Adli Kolluk Görevlilerine Yaptırabilirle
- savcısı, soruşturma işlemlerini emrindeki adli kolluk görevlilerine yaptırabilir. Adlî kolluk görevlileri, el- koydukları olayları, yakalanan kişiler ile uygulanan tedbirleri emrinde çalıştıkları Cumhuriyet savcısına derhâl bildirmek ve Cumhuriyet savcısının adliyeye ilişkin bütün emirlerini gecikmeksizin yerine getirmekle yükümlüdür.
Cumhuriyet savcısı, adlî kolluk görevlilerine emirleri yazılı; acele hâllerde, sözlü olarak verir. Sözlü emir, en kısa sürede yazılı olarak da bildirilir (CMK m.161/2).
Adli kolluk görevlileri C.savcısımn acele hallerde verdiği sözlü emirlerini yazılı emir beklemeden hemen yerine getirmek zorundadır.
Vali, yürütülen soruşturmalara konu faillerin bulunması konusunda emirlerini kolluğa verebilir. Valinin, soruşturmayı yürüten C.savcısına bu konuda emir verebilmesi mümkün değildir. Fakat kolluk amir ve memurlarına faillerin bulunması konusunda emir verebilmesi mümkündür (İl İdr.K.m.11/G).
Cumhuriyet Savcısının Soruşturmada Hakim Kararına İhtiyaç Duyması
Cumhuriyet savcısı soruşturmaya ilişkin işlemleri kendisi gerçekleştirir. Fakat C.savcısı soruşturma aşamasında hâkim tarafından verilmesi gereken işlemlerle karşılaşabilir. C.savcısı soruşturma aşamasında tutuklama, arama, elkoyma vb. gibi bir hâkimlik kararına ihtiyaç duyarsa istemlerini bu işlemin yapılacağı yerin sulh ceza hâkimine bildirir (CMK m.162).
Sulh ceza hakimi, soruşturma aşamasına iki türlü dahil olabilir: Birincisi savcının istemiyle hâkimlik kararı vermek içindir. İkincisi ise C.savcısı gibi soruşturma işlemlerini yürütmek içindir. İkinci halde görev alan sulh ceza yargıcı aynı davanın kovuşturma aşamasında görev yapamaz (CMK m.23/2,163).
Cumhuriyet Savcısının Failin Fizik Kimliğinin Tespitine Karar vermesi
Şüpheli veya sanığın kimliğinin teşhis edilebilmesi için fotoğraf, beden ölçüleri, parmak, avuç izi, ayırt edici diğer özelliklerinin ses ve görüntüsünün kaydedilmesi işlemine fizik kimliğin tespiti denir78.
Üst sınırı iki yıl veya daha fazla hapis cezasını gerektiren bir suçtan dolayı şüphelinin veya sanığın, kimliğinin teşhisi için gerekli olması halinde, Cumhuriyet savcısının emriyle fotoğrafı, beden ölçüleri, parmak ve avuç içi izi, bedeninde yer almış olup teşhisini kolaylaştıracak diğer özellikleri ile sesi ve görüntüleri kayda alınabilir. Bu kayıtlar soruşturma ve kovuşturma işlemlerine ilişkin dosyaya konulur (CMK m.81/1).
Fizik kimliğin tespitine ilişkin karar C.savcısı tarafından verilir.
Kovuşturmaya yer olmadığı kararına itiraz süresinin dolması, itirazın reddi, beraat veya ceza verilmesine yer olmadığı kararı verilip kesinleşmesi hâllerinde söz konusu kayıtlar Cumhuriyet savcısının huzurunda derhâl yok edilir ve bu husus tutanağa geçirilir (CMK m.81/2).
Cumhuriyet Savcısının Yetkisizlik İddiası
C.savcısı soruşturmayı yürütürken soruşturmaya konu suçun başka bir C.savcılığını ilgilendirdiğini anladığında yetkisiz olduğuna dair bir kararla işi yetkili C.savcılığına gönderir. Yetkisizlik kararı ile gelen soruşturmada Cumhuriyet savcılığı kendisinin de yetkisiz olduğu kanaatine varırsa, yetkili savcılığın belirlenmesi için soruşturma dosyasını, yargı çevresinde görev yaptığı ağır ceza mahkemesine en yakın ağır ceza mahkemesine gönderir. Ağır ceza mahkemesinin bu konuda verdiği karar kesindir (CMK m. 161/7).
Bir kaçırma olayını öğrenen Gölbaşı C.başsavcılığı, soruşturma devam ederken soruşturma konusu suçun Kırşehir’de işlendiğini, bu nedenle Kırşehir C.başsavcılığı tarafından soruşturulması gerektiğini anladığında, yetkisizlik kararı vererek soruşturmayı Kırşehir C.savcılığına gönderir. Yetkisizlik kararı ile kendisine gelen soruşturmanın Kırşehir C.savcılığının yetkisine girmediğini anlayan Kırşehir savcılığı, yetkili savcılığın belirlenmesi için en yakın ağır ceza mahkemesinden bir karar verilmesini ister. Ağır ceza mahkemesinin yetki konusunda vereceği karar kesindir.
