LEHE YASANIN GEÇMİŞE YÜRÜMESİ (Makable Şamil Olmama)
Genel bir ilkedir ve istisnaları mevcuttur. Hukukta ortaya çıkan yeni bir norm, ortaya çıktığı andan itibaren hüküm ve sonuçlarını doğurur. Sonradan yürürlüğe giren lehe kanunun geçmişe yürümesi iki şekilde olabilir.Sonradan yürürlüğe giren kanun fiili suç olmaktan çıkarmış olabilir.Ya da sonradan yürürlüğe giren kanun, failin lehine bir değişiklik yapmış olabilir.Ancak aleyhe olan yasa asla geçmişe yürümez!
Sonradan yürürlüğe giren kanun fiili suç olmaktan çıkarabilir ya da failin lehine hükümler getirmiş olabilir.Böyle bir durumda sonraki lehe kanun geçmişe yürür.Özetle şu şekilde de tanımlayabiliriz: Hapis cezası az olan, adli para cezası az olan, güvenlik tedbirinin ağırlığı az olan, unsurlar yönünden güvenceli kanun, failin lehine olan kanundur.
YÜRÜRLÜĞE GİREN LEHE KANUN, İSTER YARGILAMA SIRASINDA İSTER İNFAZ SIRASINDA OLSUN GEÇMİŞE YÜRÜR.
Fiilin işlenmesinden sonra birden fazla kez kanun değişmişse bu durumda değişen kanunlardan failin en lehine olan kanun uygulanır.
Fiilin işlenmesinden sonra yürürlüğe giren kanunlar failin aleyhine ise daima fiilin işlendiği zamanın kanunu uygulanır.
LEHE OLMASINA RAĞMEN GEÇMİŞE YÜRÜMEYEN KANUNLAR
-Geçici ve Süreli Kanunlar
-İnfaz Rejimine İlişkin Hükümler
-Muhakeme Hukukuna İlişkin Hükümler
-Anayasa Mahkemesinin İptal Kararları
Lehe Kanunun Geçmişe Yürümesi Kuralının Örnek ve Detayları
Anayasa ve Ceza Kanununa göre; işlendiği zaman suç olmayan bir fiilden dolayı kimseye ceza verilemez, güvenlik tedbiri uygulanamaz ( Anayasa 38/1, TCK m. 7/1).
Örnek: 31.12.2012 tarihinde suç haline getirilen zina fiili ancak 2012 tarihinden sonra gerçekleşen zina fiillerine uygulanır. 2012 tarihinden önce zina yapan birine bu fiilden ceza vermek asla mümkün değildir.
Ceza Kanunu temel hak ve özgürlükleri yakından ilgilendirdiği için yeni yasa, suçu ortadan kaldırmış ya da failin lehine hükümler getirmişse lehe bu kanun geçmişe yürür. Ceza normları geçmişe yürümez. Yürürlüğe girdiği tarihten sonra gerçekleşmiş fiillere uygulanır. Ancak sonraki kanunla önceden var olan fiile ilişkin failin lehine düzenleme yapılmışsa sonraki lehe değişiklik geçmişe yürür. Aleyhe olan yasa asla geçmişe yürümez. Ancak sonraki lehe kanun geçmişe yürür.
Lehe Kanunun Geçmişe Yürümesi Halleri
1-Sonraki Yasa Fiili Suç Olmaktan Çıkarmıştır
Yeni yasa, eskiden var olan bir fiili suç olmaktan çıkardığında oluşan lehe durum geçmişe yürür.
Örnek: “İşlendikten sonra yürürlüğe giren kanuna göre suç sayılmayan bir fiilden dolayı kimse cezalandırılamaz ve hakkında güvenlik tedbiri uygulanamaz. Böyle bir ceza veya güvenlik tedbiri uygulanmışsa infaz ve kanuni neticeler kendiliğinden ortadan kalkar” (TCK m. 7/1).
Örnek: 31.12.2012 tarihinde yürürlüğe giren bir kanunla hırsızlık fiili suç olmaktan çıkarılmıştır. Bu nedenle 2012 tarihinden sonra hırsızlık yapanlara ceza verilmez. Bunun yanında 2012 tarihinden önce işlemiş olduğu hırsızlık fiili nedeniyle, bir hırsız hakkında yargılama başlamamışsa, başlamaz. Yargılama başlamışsa son bulur. Hırsızlık fiilinden ceza verilmişse, verilen ceza hüküm ve sonuçlarıyla birlikte ortadan kalkar. Cezaevindeki tüm hırsızlar tahliye edilir. Hırsızlık fiilinden adli sicilinde kayıt bulunanlar silinir.
2-Sonraki Yasa Failin Lehine Hüküm Getirmiştir
Sonradan yürürlüğe giren kanun fiili suç olmaktan çıkarmamakla birlikte failin lehine hükümler getirmiş olabilir. Böyle bir durumda sonraki lehe kanun geçmişe yürür.
Örnek: Hapis cezası az olan, adli para cezası az olan, güvenlik tedbirinin ağırlığı az olan, unsurlar yönünden güvenceli olan kanun, failin lehine olan kanundur ( Yürürlük Kanunu m.9/3).
Örnek: “Suçun işlendiği zaman yürürlükte bulunan kanun ile sonradan yürürlüğe giren kanunların hükümleri farklı ise, failin lehine olan kanun uygulanır ve infaz olunur” (TCK m. 7/2). Fiilin işlendiği zamanın kanunu ile sonradan yürürlüğe giren kanundan hangisi failin lehine ise o kanun uygulanır.
Örnek: Fail F, 2012 tarihinde hırsızlık suçu işlemiştir. Fiil tarihinde bu suçun cezası “üç yıla kadar hapis cezasını gerektirmektedir.” F’nin yargılanması devam ederken 2013 tarihinde yürürlüğe giren yeni kanun bu suçun cezasını “bir yıla kadar hapis cezası verilir” şeklinde değiştirmiştir. Failin lehine olan sonraki kanun geçmişe yürür. Faile bir yıla kadar hapis cezası verilir.
Yürürlüğe giren lehe kanun, ister yargılama sırasında ister infaz sırasında olsun geçmişe yürür.
Örnek: F, 2010 tarihinde hırsızlık suçu işlemiştir. Fiil tarihinde bu suçun cezası üç yıla kadar hapis cezasını gerektirmektedir. Mahkeme 2012 tarihinde F’ye üç yıl ceza vermiştir. F, iki yıldır cezaevinde yatmaktadır. 2014 tarihinde yürürlüğe giren yeni kanun hırsızlık suçunu “bir yıla kadar hapis cezası verilir” şeklinde değiştirmiştir. Failin lehine olan sonraki kanun geçmişe yürür. F, tahliye edilir.
Fiilin işlenmesinden sonra birden fazla kez kanun değişmişse bu durumda değişen kanunlardan failin en lehine olan kanun uygulanır. Öğretide bu duruma “aradaki kanun”, “ara yasa” denir. Bu durum kanunda “sonradan yürürlüğe giren kanunların hükümleri farklı ise failin lehine kanun uygulanır….” şeklinde ifade edilmiştir (TCK m. 7/2). Fıkrada “kanun” değil de “kanunların” ifadesinin kullanılması ara yasanın dikkate alındığının göstergesidir.
Uygulanma: Fiilin işlendiği zamanın kanunu ile sonraki kanunun hükümleri farklı ise failin lehine olan kanun uygulanır. Lehe kanunu bulmak için her kanun olaya uygulanmalı bu şekilde lehe kanun tespit edilmelidir. Fiil zamanı ve sonraki kanunun lehe hükümlerinden yeni bir kanun yaratmaya kanun koyucu müsaade etmemiştir.
Lehe Olmasına Rağmen Geçmişe Yürümeyen Kanunlar
1-Geçici ve Süreli Kanunlar
Geçici ve süreli kanunların yürürlükte bulunduğu süre içinde işlenmiş olan suçlar hakkında uygulanmalarına devam edilir(TCK m. 7/4).
Geçici veya süreli kanun yürürlükten kalktıktan sonra bu fiillerden bir kimseye ceza vermek mümkün değildir. Fakat kanunun yürürlük süresi içinde işlenmiş fiiller hakkında uygulanmasına devam edilir. Kanunun yürürlük süresi dolduktan sonra oluşan lehe durum geçmişe yürümez. Bu kanunlar döneminde suç işlemiş kişiler hakkında uygulama devam eder.
Örnek: 2010 tarihinde yollara çöp atanlara üç yıl hapis cezası öngören, beş yıl uygulanacak bir kanun yürürlüğe girmiştir. Bu kanun döneminde yollara çöp atanlara yaptırım uygulanır. 2015 tarihinden sonra süresini dolduran kanun yürürlükten kalkar. 2015 tarihinden sonra yollara çöp atanlara ceza verilemez. Fakat kanun yürürlükten kalktıktan sonra yürürlük tarihinde suç işleyenlere tatbik edilir. Bu dönemde suç işleyenlerin yargılanması devam eder, ceza evinde yatanlar için infaz devam eder. 2017 tarihinde yakalanan bir fail 2012 tarihinde yola çöp attığı için yargılanır. Ceza alırsa cezaevine girer.
Örnek: Kanunların ne kadar uygulanacağı önceden kestirilemez. Kanunlar yürürlükten kalkıncaya kadar uygulanır. Bu kanunlara sürekli kanun denir. Örneğin TCK sürekli bir kanundur. Süreli kanun yürürlüğe girdiği zaman hangi vakit ortadan kalkacağı belli olan kanundur. Örneğin bu günden itibaren üç yıl süreyle zina suçunu işleyenlerin cezalandırılacağı hakkında çıkarılmış bir kanun süreli kanundur. Geçici kanunlar da aslında süreli kanunlara çok benzer. Bunların ne zaman yürürlükten kalkacağı başka bir hukuk kuralı ile belirlenir. Örneğin OHAL ve Sıkıyönetim Kanunlarının ne kadar uygulanacağı, ne zaman ortadan kalkacağı Anayasa tarafından düzenlenmiştir. Aslında geçici kanunlarda özü itibari ile birer süreli kanundur. Geçici ve süreli ceza yasaları istisnaidir. Kanunlar çoğunlukla süreklidir.
2-İnfaz Rejimine İlişkin Hükümler
İnfaz rejimine ilişkin hükümler derhal uygulanır. Bu nedenle infaz hükümlerinde yapılan değişiklik kanun yürürlüğe girdiği an gerçekleşen bütün infazlara uygulanır. Lehe veya aleyhe fark etmez. İnfaz hükümleri tüm infazlara hemen uygulanır.
İnfaza ilişkin hükümler infazın niteliği ve niceliğine ilişkin hükümlerdir. Yürürlüğe girdiği an uygulanır.
Örnek: 2012 tarihinde; bütün mahkumların üç kişilik hücrelerde kalacağı, açık görüşten ancak yılda bir kez yararlanacağına ilişkin hüküm değişikliği yapılsa, bu hüküm cezaevine giriş tarihi veya suçu işlediği tarihe bakılmaksızın 2012’den sonra cezaevinde kalan bütün mahkûmlara uygulanır.
İstisna: İnfaza ilişkin hükümler derhal uygulanır fakat “tekerrür, erteleme ve şartlı tahliye”ye ilişkin hükümlerde sonraki kanun ile lehe hükümler getirilmişse lehe bu hüküm geçmişe yürür. Geçmişte suç işlemiş kimseler bu lehe hükümlerden yararlanır.
Örnek: İnfaz Kanununa göre süreli hapis cezalarında şartlı tahliyeden faydalanma süresi cezanın infazının 2/3’ünü tamamlanması şartına bağlanmıştır. 2012 tarihinde yeni yürürlüğe giren kanun bu süreyi 1/3’e indirirse failin lehine olan bu kanun geçmişe yürür. 2010 tarihinde suç işlemiş bir kimse bu lehe hükümden faydalanarak daha erken sürede şartlı tahliyeden faydalanabilir.
Bir olaya o sırada yürürlükte bulunan hukuk kurallarının uygulanmasına “derhal uygulama” denir. Suçların ve cezaların düzenlendiği ceza hukukunda derhal uygulama yoktur. Ceza hukuku dışındaki alanlarda örneğin infaz hukukunda, ceza muhakemesi hukukunda derhal uygulama esastır.
İnfaza ilişkin hükümlerde derhal uygulama vardır. Fakat bu ana kuralın üç istisnası vardır. Tekerrür, erteleme ve şartlı tahliyede derhal uygulama yoktur.
Muhakeme Hukukuna İlişkin Hükümler
Usul hükümleri (CMK) derhal uygulanır. Geçmişe yürümez.
31.12. 2012 tarihinde, Ceza Muhakemesi Kanununa müdafii olmayan bütün faillere bir müdafii atanır, şeklinde bir hüküm eklenmiştir. 2012 tarihinden sonra suç işleyen bütün faillere bir müdafi atanması zorunlu hale gelir. 2012 den sonra müdafii yokluğunda ifade alınmaz, yargılama yapılmaz vb. Fakat 2012 tarihinden önce müdafii yokluğunda alınan bir kolluk ifadesi geçerliliğini korur. Kollukta müdafii yokluğunda alınan ifade işlemi tekrarlanmaz. Muhakemeye ilişkin bu yeni hüküm geçmişe yürümez. Fakat yürürlüğe girdiği tarihten sonraki tüm muhakeme işlemlerine uygulanır.
Anayasa Mahkemesinin İptal Kararları
Anayasa mahkemesinin iptal kararları lehe hükümler içerseler bile geçmişe yürümez (Any.m.153/5).
Yargıtay içtihadı birleştirme kararları failin lehine değiştiğinde geçmişe yürümez.
