Vekalet nedir? Vekalet vermenin hukuki sonuçları nelerdir? Vekalet vermek ne işe yarar? Yazımızda bu soruların cevaplarımı ele aldık.
Vekalet Sözcüğünün Anlamı ve Hukuki Sonuçları
“Vekâlet” kelimesi, sözlükte, “bir başkasının işini görmeye yetkili ve görevli olma” anlamı taşır.
Hukuk terimi olarak vekâlet, her tür yargı mercilerinde ve icra dairelerinde bir başkası adına yargısal iş ve işlemleri takip edebilmeye görevli ve yetkili kılınma demektir.
Vekâlet yetkisi ve görevini düzenleyen belgeye “Vekâletname”, bir başkası adına vekâlet yetkisine dayanarak temsil işi üstlenene de “vekil” denilmektedir.
Hukukta, dava ehliyeti bulunan her kişi, davasını bizzat kendisi açıp takip edebileceği gibi, tayin ettiği vekil aracılığı ile de açabilir ve takip edebilir. (HMK. md. 71).
Mahkemede davaya vekâlet iki şekilde yapılabilir:
- Kanunî Temsil,
- İradi Temsil.
Kanunî temsil, dava ehliyeti yani bir davayı açabilme ve takip edebilme ehliyeti bulunmayanların davada temsilleridir. Örneğin, reşit olmayanlar, fiziksel ve zihinsel yönden engelli bulunan ya da hakları kullanmada kısıtlılıkları bulunanlar, başkaları tarafından temsil edilirler. Küçük adına velisinin, kısıtlı adına vasisinin temsil görevini yerine getirmesi gibi.
İradi temsil ise, bir davada tarafların kendilerini, tayin edecekleri vekilleri marifetiyle temsil ettirmeleridir.
Hukukumuzda, birkaç istisna dışında ilke olarak, davaları vekil aracılığı ile açma ve takip etme zorunluluğu yoktur.
İstisnai durumlar şunlardır:
- Tarafın davasını takip edebilecek ehliyette olmaması,
Hâkim, taraflardan birisinin, davasını bizzat takip edecek yeterlikte olmadığını görürse, ona uygun bir süre tanıyarak, davasını vekil aracılığı ile takip etmesine karar verebilir. Verilen karara uymayan taraf hakkında, yokluğu halindeki hükümlere göre işlem yapılır.
- Vekilin veya vekâlet verenin duruşmada uygun olmayan tutum ve davranışlarda bulunması.
Vekil, duruşmada uygunsuz davranışlarda bulunursa, hâkimce uyarılır. Sonuç alınmazsa, eylem disiplin suçu veya
adli suç niteliği taşırsa, tutanak tutulur, duruşma ertelenir. Vekil hakkında gerekli yasal işlem yapılmak üzere Mahkemece ilgili Baroya ve gerekiyorsa Cumhuriyet Başsavcılığına bildirimde bulunulur (HMK. md. 79/1).
Davasını kendi takip eden, duruşmada uygunsuz davranışlarda bulunursa, Mahkemece uyarılır. Sonuç alınmazsa, kendisini vekille temsil ettirmesine karar verilir ve salondan çıkarılması sağlanır. Vekil ile temsil ettirmeme halinde ise, taraf yokluğu halinde uygulanacak hükümlere göre işlem yapılır (HMK. md. 79/2).
Dava ehliyetine sahip olanlar, davalarını bizzat açabilecekleri gibi, bir vekil aracılığı ile de açabilirler veya açılmış davayı takip ettirebilirler. Ancak, bir tarafın Avukat tutmak istemesi sebebiyle, yargılama başka bir güne bırakılamaz. (HMK. md. 77/3). Keza, geçerli bir mazerete dayanmayan dosya inceleme talepleri gerekçesiyle de duruşmayı ertelemesi olamaz. (HMK. md. 77/4).
Vekalet Verebilme Şartları
Herkes vekâlet ehliyetine sahip değildir. Daha doğru bir deyişle yargı mercilerinde vekil sıfatıyla yargısal nitelikli iş takibi için vekâlet ehliyetine herkes sahip olamaz.
Yargı ve icra dairelerinde ancak vekâletle iş takip edebilecek şartları taşıyan Avukatlar vekil sıfatıyla görev ifa edebilirler.
Avukatlık Ruhsatnamesine sahip olan ve bir Baro levhasına kayıtlı bulunan Avukatlar ancak vekâlet ehliyetine sahip olurlar.
Ancak kişi, kendisini temsil edecek bir Avukat vekil tutması için, Avukat olmayan birine yetki verebilir. Buna Tevkil (vekil tutma) Yetkisi denilmektedir. Yani bir vekilin, kendini vekil edene vekâleten başka birini vekil tutması mümkündür. Bunun için vekâletnamede “başkasını tevkil etmeye…” biçiminde bir yetkinin bulunması gerekir. Örneğin, Almanya’da işçi olan A, Samsun’da ki bir davasını takip ettirmek için Samsun’daki kardeşi B’ye, Avukat tutma yetkisini de içeren bir vekâlet verebilir. B de kendisine gönderilen vekâletnamedeki “tevkil” (vekil tutma) yetkisine binaen dilediği Avukata A adına vekâlet verebilir.
Yargı mercilerinde vekâletle iş takibi konusunda Yasa Koyucu, Kadastro işlemlerine özgü bir istisnai düzenleme getirmiştir.
Buna göre, Kadastro mahkemelerinde görülen davalarda çıkar çatışmaması olmamak koşuluyla eşler birbirlerini vekil tayin edebilirler. (Kadastro Kn. Md. 31/1).
Vekâletnamesinin aslını ya da onaylı örneğini vermeyen Avukat, dava açamaz ve dava ile ilgili hiçbir işlem yapamaz. Ancak gecikmesinde zarar doğabilecek hallerde mahkeme, vereceği kesin süre içerisinde vekâletname ibrazı şartıyla Avukatın dava açmasına veya bazı usul işlemlerini yapmasına izin verebilir. Bu kesin süre içinde vekâletname verilmez veya asıl tarafça, yapılan işlemlere onay verildiği dilekçeyle mahkemeye bildirilmez ise, dava açılmamış sayılır veya yapılan işlemler yapılmamış sayılır (HMK. md. 71).
Vekâletnamesiz işlem yapılmasına izin verilen ancak haklı bir sebep olmaksızın süresi içinde vekâletname ibraz etmeyen Avukat, celse harcı ve diğer yargılama giderleri ve karşı tarafın uğradığı zararları ödemeye mahkûm edilir. Bunu kötü niyetle yapan Avukat aleyhine ceza ve disiplin soruşturması açılmasını sağlamak üzere, C. Başsavcılığına ve ayrıca vekilin bağlı olduğu Baro Başkanlığı’na durum yazı ile bildirilir (HMK. md. 77/2).
Davada bir tarafın Avukat tutmak istemesi sebebiyle, yargılama başka tarihe ertelenemeyeceği gibi, vekilin istifası, azli ya da dosyayı incelememesi gibi sebeplerde de duruşma başka güne bırakılamaz. Ancak, dosyayı incelememe geçerli bir mazerete dayanıyorsa, mahkeme bir defaya mahsus olmak üzere kısa bir süre verebilir. Verilen süre içerisinde dosya incelenmemiş olsa bile, davaya devam olunur (HMK. md. 77/3-4).
Asilin de hazır bulunduğu duruşmada vekil tarafından yapılan açıklamalara asil derhal ve açıkça itiraz etmezse, vekilin açıklamalarına rıza göstermiş sayılır (HMK. md. 78).
Stajyer Avukatların yapabilecekleri adli takip işleri neler olabilir?
İlgili yönetmelik hükümlerine göre stajyer Avukatların yapabilecekleri başlıca işler şunlardır:
- Duruşmalara Girme
Yanında staj yaptığı Avukatın yazılı oluru ile onun gözetim ve sorumluluğu altında stajyer Avukat, Sulh Hukuk, Sulh Ceza Mahkemeleriyle İcra Mahkemelerinde (Avukatın takip sorumluluğundaki) dava ve işlerle ilgili duruşmalara girebilir. Bu yetki, “Staj Bitim verilmesi veya Staj listesinden adının silinmesiyle sona erer Staj Yön. md. 1911-2).
- İcra Takip İşlemlerini Yürütme
Stajyer
Avukat yine yanında çalıştığı Avukatın yazılı oluru ile ve onun gözetim ve sorumluluğu altında, (Avukatın takip ettiği dava ve işlerle ilgili olması kaydıyla) icra müdürlüklerindeki işleri yürütebilir, icra takip işlemlerini yapabilir, hacze gidebilir. Bu yetki de Staj Bitim Belgesi verilmesi veya Staj listesinden adının silinmesiyle sona erer (Av. Staj Yön. md.1-2).
- Dava Dosyasından Örnek Alma
Stajyer Avukat, Avukatın yazılı oluru ile dava dosyalarından fotokopi (ve suret örneği) alabilir (Av. Staj Yön. md. 19/3)
- Dava ve Takip Dosyalarını İnceleme
Stajyer Avukat -ayrıca vekâletname ya da yazılı olura gerek kalmaksızın- dava ve takip dosyalarını inceleyebilir (Av. Staj Yön. md. 19/4).
Vekâletnamesiz işlem yapılmasına izin verilen ancak haklı bir sebep olmaksızın süresi içinde vekâletname ibraz etmeyen Avukat, celse harcı ile diğer yargılama giderleri ve karşı tarafın uğradığı zararları ödemeye mahkûm edilir. Bunu kötü niyetle yapan Avukat aleyhine ceza ve disiplin soruşturması açılmasını sağlamak üzere, C. Başsavcılığına durum yazı ile bildirilir (HMK. md. 7712).
