MAHKEMEDE YARGI DİSİPLİNİ
Yargılama faaliyeti, bir tür Adalet tevzi etme işlevidir. Adalet mülkün temelidir. Evrensel düzen ve denge adaletle kaimdir. Bu itibarla, adaleti tecelli ettirme ve hukuku hâkim kılma işi, mehabet (saygınlık) kurallarına uymayı gerektirir.
Bu sebeple, yargısal faaliyetlerin belli bir düzen ve tertip içinde yürütülmesi, yargısal işlerin düzeninin bozulmasının eş zamanlı olarak derhal yaptırımlara bağlanması, tabii bir zorunluluk olarak ortaya çıkmaktadır.
Bu zorunluluk hali, yasa koyucuyu bir takım yaptırımlar koymaya sevk etmiştir. Bu yaptırımlardan maksat, yargılamanın düzenli bir biçimde işleyişini sağlamak, yargıya güveni temin etmek ve kamu düzenini korumaktır.
MAHKEME DÜZENİNİ BOZUCU DAVRANIŞLAR VE YAPTIRIMLARI
Dava açma hakkının kullanılmasından itibaren yargılamanın sonlanmasına kadar geçen süre içinde davanın taraflarınca (ve hatta diğer ilgililerce) bazı tavır, davranış ve tasarruflar, yargılamanın düzenini ve disiplinini bozabilir.
A. Disiplin Hapsini Gerektiren Haller
-Dört güne kadar disiplin hapsi gerektiren haller
1) İhtara rağmen duruşma düzenini bozma ya da mahkeme huzurunda uygun olmayan bir söz söyleme veya uygun olmayan bir davranışta bulunmayı sürdürme hali. Örneğin, duruşmada bir kimsenin yakışıksız sözler sarfetmeyi ve çirkin hal ve hareketleri, -mahkemece dışarı çıkarılmış bulunmasına rağmen- tekrarlamayı inat ve ısrarla sürdürerek yargılamanın düzenini bozması halleri, dört güne kadar disiplin hapsine hükmetmeyi gerektirebilir. Bu yaptırım, Avukatlar hakkında uygulanmaz.
Mahkemenin düzenini bozan eylem veya mahkeme huzurunda söylenen uygunsuz (yakışıksız) söz ve davranış, ayrıca bir suç oluşturuyor ise, (söz gelimi, kişi mahkeme huzurunda hakaret/tehdit/cinsel saldırı unsuru taşıyan bir eylemde bulunur ise) bu durum, bir tutanakla C. Başsavcılığına bildirimde bulunulur. Gerekiyorsa, (-Avukatlar hariç-) fiili işleyenin tutuklanmasına da karar verilir (HMK. md. 151/3).
2) Duruşma sırasında fotoğraf çekme, ses ve görüntü kaydetme. Dört güne kadar disiplin hapsi gerektiren diğer eylem türleri, duruşma sırasında fotoğraf çekme, ses ve görüntü kaydetme fiilleridir. Ancak, dava dosyasında saklı kalmak kaydıyla, yargılamanın zorunlu kıldığı hallerde, mahkemece çekim yapılabilir ve kayıt alınabilir. Bu şekilde yapılan çekim ve kayıtlar, mahkemenin izni olmadan hiçbir yerde yayımlanamaz. İşte bu yasağa aykırılık halinde mahkemece ilgilisi hakkında 4 güne kadar disiplin hapsi uygulanır (HMK. md. 153/2). Kayıt ve yayın yasağına aykırı davranan kişi hakkında, ayrıca TCK. md. 286 hükmü uygulanır (HMK. md. 153/3).
3) Uyarıya rağmen, tarafların, tanığın sözünü kesmeleri, söz veya hareketle tanığı övmeleri ya da tahkir etmeleri (HMK. md. 262/1,151/2-3). Vekil olanlar aynı davranışta bulunurlarsa, haklarında tutanak tutulur ve kayıtlı olduğu Baroya ve C. Başsavcılığına bildirimde bulunulur (HMK. md. 262,79/1).
-İki Haftaya Kadar Disiplin Hapsi Gerektiren Fiil ve Davranışlar
1) Tanığın, kendisine sorulan sorulara cevap vermemesi ve yemin etmemekte direnmesi hali (HMK. md. 253/2).
2) Bilirkişinin, mahkemece yapılan davete uymaması ya da mahkemede yeminden veya süresinde oy ve görüş bildirmekten kaçınması hali (HMK. md. 269; 245, 253/2).
– Bir ay – altı ay arası disiplin hapsi gerektiren haller
1)İhtiyati tedbir kararının uygulanmasına ilişkin emre uymayan veya tedbir kararına aykırı davranan kimse, bir aydan altı aya kadar disiplin hapsi ile cezalandırılır (HMK. md. 398/1).
B. Disiplin Para Cezasını Gerektiren Haller
Yeni usûl yasamızdaki beşyüz Türk Lirasından beşbin Türk Lirasına kadar ” Disiplin Para ” cezasını gerektiren fiil ve davranışlar şunlardır:
a. Reddi-i hakim talebinin kötü niyetle yapıldığının anlaşılması hali (HMK.42/4).
b. Hakimin hukuki sorumluluğu sebebiyle Devlete karşı açılan davanın reddedilmiş olması hali (HMK. 49).
c. Belgelerin yerinde incelenmesine engel olunması hali (HMK. md. 218/2).
d. Tanığın usûlüne uygun çağrıya mazeretsiz uymaması hali (HMK. md. 245).
e. Tanığın yasal sebep göstermeksizin tanıklıktan ve yeminden çekinmesi hali (HMK. md. 253/1).
Hâkim, tanığın tanıklığı esnasında yalan söylediği veya çıkar karşılığı tanıklık ettiği hakkında yeterli delil veya emare elde ederse, bir tutanak düzenler ve derhal C. Başsavcılığına gönderir. Hâkim gerektiğinde tanığın tutuklanmasına da karar verebilir (HMK. md. 264).
f. Bilirkişinin, özürsüz davete uymaması; gelip de yeminden ya da süresinde görüş ve oy bildirmekten kaçınması hali (HMK. md. 269/2,253).
g. Keşfe karşı koyma hali (HMK. md. 291/3).
h. Kötüniyetli olma ve hiçbir hakkı olmadığı halde dava açmış bulunma hali (HMK. md. 329/2).
ı. Kötü niyetle istinafa başvurma hali (HMK. md. 351, 329/2).
i. Kötüniyetle temyize başvurma hali.
C. Duruşma Salonundan Çıkarılmayı Gerektiren Haller
a. Duruşma düzenini bozma hali (HMK, md. 151/1). b. Davasını bizzat kendisi takip edenin duruşmada uygunsuz tutum ve davranışta bulunması hali (HMK. md. 79/2). Böyle bir durumda hâkim, ilgiliyi uyarır; bu uyarılara uyulmaz ve gerekli görülürse, kendisini vekille temsil ettirmesine karar verip, derhal duruşma salonundan dışarıya çıkartılmasını sağlar; şayet ilgili, vekil tutmazsa, “tarafın yokluğunda uygulanacak hükümler” e göre işlem yapılır (HMK. md. 79/2).
D. Celse Harcı Ve Karşı Tarafın Uğradığı Zararı Ödettirme Yaptırımı Gerektiren Haller
a. Süresinde vekâlet ibraz etmeme hali
Vekâletnamesiz işlem yapmasına izin verilen ancak haklı bir sebep olmaksızın süresi içinde vekâletname ibraz etmeyen Avukat, “celse harcı” ile “diğer yargılama giderleri” ve “karşı tarafın uğradığı zararları” ödemeye mahkûm edilir (HMK. md. 77/2). Avukat, bunu kötü niyetle yapmış olursa, ceza ve disiplin soruşturması için bağlı olduğu Baro ile C. Başsavcılığına yazıyla bildirimde bulunulur.
b. Sahtelik iddiasında haksız çıkan kötü niyetlinin yersiz ertelemeye sebep olması hali
Sahtelik iddiasında haksız çıkan taraf kötü niyetli ise, (ertelenen her bir duruşma için) “celse harcı” ile (talep halinde ayrıca) diğer tarafın uğradığı zararları tazmin etmeye mahkûm edilir (HMK. md. 213/1-2).
E. Sebebiyet Verilen Giderleri Kısmen ya da Tamamen Ödettirme Yaptırımı Gerektiren Haller
a. Yasal sebep olmaksızın tanıklık yapmaktan çekinme hali (HMK. md. 253/1).
b. Gereksiz ertelemeye sebebiyet sonucu diğer tarafın zarara uğramasına yol açma hali (HMK. md. 213/1).
c. Dürüstlük kuralına aykırı davranışla davanın uzamasına sebebiyet verme hali
Gereksiz yere davanın uzamasına sebebiyet veren taraf, -davada lehine karar verilmiş olsa bile- yargı giderlerinin tamammı veya bir kısmmı ödemeye mahkûm edilebilir (HMK. 327/1).
d. Davalının kötüniyetli olması ya da dava açanın hiçbir hakkı olmadığı halde dava açmış olması hali.
Davalı kötüniyetli ise ya da dava açanın hiçbir hakkı olmadığı halde dava açtığının anlaşılması halinde, ilgili, yargı giderlerine ve ayrıca diğer tarafın vekiliyle aralarında kararlaştırılan vekâlet ücretinin tamamını ya da bir kısmını ödemeye mahkûm edilebilir (HMK. md. 329/1-2).
F. Zor Kullanmayı Gerektiren Haller
a. Keşfe karşı koyma hali (HMK. md. 291/3),
b. Kan ve doku örneği alınmasına karşı koyma hali (HMK. md. 292/1),
c. Tanıklık için çağrıya uymama hali (HMK. md. 245).
MAHKEMENİN DİSİPLİN YAPTIRIMLARINDA PROSEDÜR VE HUKUKİ SÜREÇ
Disiplin yaptırımları, yargılamanın düzenli bir biçimde işleyişini sağlamaya ve kamu düzenini korumaya yöneliktir. Bu itibarla, disiplin yaptırımları verildiği anda kesinlik kazanır ve filhal (hemen) icra edilir (HMK. md. 446/1). “Para cezası” nitelikli disiplin yaptırımları da derhal infazı gereken yaptırımlardır. Disiplin yaptırımları, seçenek olarak başka yaptırımlara dönüştürülemez. Disiplin yaptırımları, Adlî Sicil kayıtlarında yer almaz (HMK. md. 446/1). Disiplin Para Cezaları, 1953 Tarih ve 6183 Sayılı Kamu Alacaklarının Tahsili Usûlü Hakkında Kanun hükümlerine göre tahsil edilir (HMK. md. 446/2).
