Davaya Hangi Mahkemede Bakılacağına(Yargı Yerine) Nasıl ve Kim Karar Verir?

Bazı hallerde bir davanın hangi mahkemede görülebileceği belli olmayabilir.

İşte bu gibi durumlarda bir davaya hangi mahkemenin bakabileceğinin bir üst mahkemece belirlenmesi gerekir. Bu belirlemeye “Yargı Yeri Belirlenmesi” denildiği gibi, “Merci Tayini” ya da “Merci Belirlenmesi” de denilmektedir.

Yargı Yeri Belirlenmesini Gerektiren Sebepler

“Yargı Yeri Belirlenmesi”ni gerektiren nedenler HMK. md. 21/de sıralanmıştır.

Bunlar;

• Davaya bakılmada engel çıkmış olması,
• Yargı çevresi belirlemesinde tereddüt hasıl olması,
• Yetki uyuşmazlığı bulunması,
• Görev uyuşmazlığı bulunması,
• Ayrıca, icra mahkemeleri arasındaki “olumsuz yetki uyuşmazlığı” bulunması halleridir.

Davaya Bakmaya Engel Bir Halin Bulunması

Yasada (HMK. md. 21/1-a) “her hangi bir engel” ifadesi geçmektedir. Bu tabir geniş yorumlanmak ve “fiili” ve “hukuki” her engel, bu kapsamda değerlendirilmelidir. Buna göre, bir davaya bakmaya muhtelif engeller çıkabilir. Savaş, olağanüstü hal, yangın, su baskını, toprak kayması, deprem gibi doğal âfetler sebebiyle bir mahkeme çalışamaz konuma gelebilir.

Adalet Bakanlığı da o yerdeki davalara geçici olarak başka bir yer mahkemesinde bakılmasına karar verebilir (HMK. 4).

Keza, hâkimin ölmesi, sürekli hastalığı gibi sebeplerle o yerdeki davalara bakacak başka bir hâkim bulunamaması durumları söz konusu olabilir. Bu gibi hallerde, HSYK, geçici olarak yetkili bir hâkim belirlemesi yapar (HSYK. Md. 4; HSYK md. 47).

Bazen, “yasaklılık” ya da “redd-i hâkim” gibi nedenlerle mahkemede davaya bakacak hâkim bulunmayabilir. Bu gibi hallerde, üst mahkeme,uygun yargı yerini belirler.

Yargı Çevresi Belirlemesinde Tereddüt Bulunması

Bazı hallerde yargı çevresinin sınırları konusunda tereddütler olabilir. Söz gelimi davaya konu haksız fiil (örneğin trafik kazası) iki ilçenin tam da ortak sınırın üzerinde vuku bulmuş olabilir.

Böyle hallerde, önce dava bir il ya da bir ilçe mahkemesinde açılır. Yetkisizlik çekişmesi yaşanırsa, üst mahkemeden “yargı yeri belirlemesi” istenir (HMK. md. 20, 21).

Yetki Uyuşmazlığı Bulunması

Kesin yetki halleri, kamu düzeniyle ilgilidir. Kesin yetki hallerinde iki mahkeme de yetkisizlik kararı verir ve bu kararlar da “Kanun Yolu”na başvurulmaksızın kesinleşmiş bulunursa, “yargı yolu belirlenmesi” cihetine gidilir (HMK. md. 21/1-ç).

Görev Uyuşmazlığı Bulunması

Aynı dava hakkında iki mahkemenin göreve ilişkin olarak verdikleri “görevsizlik kararlan” şayet “Kanun yoluna başvurulmadan kesinleşmiş olursa, bu durumda da “yargı yeri belirlenmesi” zarureti ortaya çıkar (HMK. md. 20-21).

İki İcra Mahkemesi Arasında Olumsuz Yetki Uyuşmazlığı Bulunması

Eğer iki icra hukuk mahkemesi arasında bir olumsuz yetki uyuşmazlığı çıkmış bulunursa, bu uyuşmazlık da (HMK: md. 21-23, İİK. md. 50 hükümleri çerçevesinde) çözümlenir. Böyle hallerde de yetkili icra hukuk mahkemesini belirleme yetkisi de Üst Mahkeme’ye aittir.

Davaya Hangi Mahkemenin Bakacağına Dair Süreç

“Yargı yeri belirlenmesi”, üst mahkemece yerine getirilecek bir yargısal işlevdir.

“Üst mahkeme”, hangi mahkemedir? İlk derece (alt derece) Hukuk Mahkemeleri için üst mahkeme, Bölge Adliye Mahkemesi Hukuk Daireledir. Bölge Adliye Mahkemesi Hukuk Daireleri için üst mahkeme ise, Yargıtay Hukuk Daireleri’dir (HMK. md. 22/1-2).

İlgili taraf, Yargı Yeri Belirlenmesi istemini içerir dilekçeyi, doğrudan üst mahkemeye verebileceği gibi, üst mahkemeye iletilmek üzere, davaya bakan mahkemeye de verebilir. Dilekçenin karşı tarafa tebliği ve varsa cevap alınması isabetli olur.

İnceleme, dosya üzerinde yapılır (HMK. md. 23/1). Duruşmalı incelemeye engel de bulunmamaktadır.

Yargı Yeri Belirlenmesi, “acele işlerden” (acil işlerden) sayıldığından, inceleme, ivedilikle karara bağlanmalıdır. Üst mahkemenin vereceği “Yargı Yeri Belirlenmesi karan” na karşı “Kanun Yolu”na gidilemez.

Kararı veren üst mahkemenin kendisi, dosyayı, yargı yeri olarak belirlenen mahkemeye gönderir. Bu mahkeme, davayı görür. Burada (HMK. md. 20’deki) tarafa terettüp eden gönderme başvuru prosedürü uygulanmaz.

ÖZEL HUKUK YARGILAMASINDA YETKİ İTİRAZLARI VE İNCELEME USÛLÜ
İTİRAZIN NİTELİĞİ	İTİRAZIN SÜRESİ	İTİRAZIN İNCELENME USÛLÜ
Kesin Yetki Kuralı İhlâli	•Süreye tabi değildir.•Her aşamada yapılır. •Re’sen de nazara alınır.	•Kesin Yetki Kuralları kamu düzenindendir.•Yetkisizlik Kararı verilmişse, mahkeme, “talep halinde dosyanın yetkili mahkemesine gönderilmesine”, biçiminde karar verir. •Verilen yetkisizlik kararı; Kanun Yolu kapalı kararlardan ise, verildiği andan; süresi içinde Kanun Yolu’na başvurulmayarak kesinleşmişse, bu tarihten; Kanun Yolu’na başvurulmuş da red kararı verilmişse, red kararının tebliğinden itibaren 2 hafta içinde kararı veren mahkemeye başvurulup dosyanın görevli mahkemeye gönderilmesi istenir. •2 haftalık süre içinde başvuru olmazsa, mahkeme, “davanın açılmamış sayılmasına karan” verir. •Dosya kendisine gönderilen mahkeme, re’sen taraflara davetiye tebliğ eder.
Kesin Olmayan Yetki Kuralı İhlâli	•Davaya cevap süresi olan 2 hafta içinde yapılmalı	•Yetkisizlik Kararı verilmişse, izlenecek usûl, yukarıdakilerin aynısıdır.

 

ÖZEL HUKUK YARGILAMASINDA YETKİ İTİRAZLARI VE İNCELEME USÛLÜ
İTİRAZIN NİTELİĞİ	İTİRAZIN SÜRESİ	İTİRAZIN İNCELENME USÛLÜ
Kesin Yetki Kuralı İhlâli	•Süreye tabi değildir.•Her aşamada yapılır. •Re’sen de nazara alınır.	•Kesin Yetki Kuralları kamu düzenindendir.•Yetkisizlik Kararı verilmişse, mahkeme, “talep halinde dosyanın yetkili mahkemesine gönderilmesine”, biçiminde karar verir. •Verilen yetkisizlik kararı; Kanun Yolu kapalı kararlardan ise, verildiği andan; süresi içinde Kanun Yolu’na başvurulmayarak kesinleşmişse, bu tarihten; Kanun Yolu’na başvurulmuş da red kararı verilmişse, red kararının tebliğinden itibaren 2 hafta içinde kararı veren mahkemeye başvurulup dosyanın görevli mahkemeye gönderilmesi istenir. •2 haftalık süre içinde başvuru olmazsa, mahkeme, “davanın açılmamış sayılmasına karan” verir. •Dosya kendisine gönderilen mahkeme, re’sen taraflara davetiye tebliğ eder.
Kesin Olmayan Yetki Kuralı İhlâli	•Davaya cevap süresi olan 2 hafta içinde yapılmalı	•Yetkisizlik Kararı verilmişse, izlenecek usûl, yukarıdakilerin aynısıdır.

Avukat Saim İNCEKAŞ – Adana Avukatlık ve Hukuk Ofisi