Dava Arkadaşlığı Ne Demektir?
Davacının ya da davalının yanında birden fazla tarafın bulunmasına dava arkadaşlığı denir. Davacıların dava arkadaşı olmasına aktif, davalıların dava arkadaşı olmasına ise pasif dava arkadaşlığı denir.
Davanın ilke olarak iki tarafı vardır: Davacı Taraf, Davalı Taraf
Davacı taraf, davalı tarafa karşı tek bir talebini ileri sürebileceği gibi, birden fazla talebini de aynı davaya konu yapabilir. Diğer bir ifadeyle davacı, birden çok istemini aynı davada birlikte/birleştirerek ileri sürebilir. Buna “talep birleşmesi”, “objektif dava yığılması” denilebilir. Elbette kişi birden fazla istemini dilerse ayrı ayrı dava konusu da yapabilir.
Aynı dava içinde taleplerin yığılması, davanın taraflarında (yani hem davacı tarafta hem davalı tarafta) birden fazla kişinin bulunmasına yol açabilir. Bu duruma sübjektif dava arkadaşlığı denilebilir.
Dava arkadaşlığı, bir bakıma “tarafların taaddüdü =sayılaşması)” olarak ortaya çıkar. Diğer bir deyişle, aynı davada davacı tarafta da davalı tarafta da sayıca birden fazla kişi yer alır ve birlikte hareket edebilirler. Bir kişi, birkaç kişiye veya birkaç kişi, bir kişiye veyahut birkaç kişi, birkaç kişiye karşı dava açabilir.
Davacı tarafta birden fazla kişi yer alırsa, “aktif dava arkadaşlığı”, davalı tarafta birden fazla kişi yer alırsa, bunların arasında da “pasif dava arkadaşlığı” söz konusu olur. Örneğin, bir taşınmazın üç paydaşının, taşınmazı kiralayan iki kişiye karşı açtığı tahliye davasında, davacılar arasında “Aktif Dava Arkadaşlığı”; davalılar arasında ise “Pasif Dava Arkadaşlığı” durumu oluşabilir.
Dava Arkadaşlığı Çeşitleri
İki tür dava arkadaşlığı vardır: İhtiyari Dava Arkadaşlığı ve Mecburî Dava Arkadaşlığı
1) İhtiyari Dava Arkadaşlığı
Talebe bağlı olarak aynı davanın davacı tarafında ya da davalı tarafında birden çok kişinin yer almış bulunması, ihtiyari dava arkadaşlığını oluşturur. İhtiyari olan dava arkadaşlığında (ihtiyarilik/tercihlilik söz konusu olabildiğinden) dava arkadaşı sayısı kadar dava var demektir. Zira, ihtiyari dava arkadaşlığında her arkadaşın davası diğerinden bağımsızdır.
İhtiyari dava arkadaşlığında amaç tahkikat aşamasının ortak yürütülerek çelişik kararların ortaya çıkmasına engel olmak ve usul ekonomisi ilkesinin yerine getirilmesidir. Kanunda belirtilen şartların oluşması gerekir. Aksi halde kimse ihtiyari dava arkadaşı olarak dava açamayacağı gibi kendisine de dava açılamaz.
İhtiyari Dava Arkadaşlığının Görüldüğü Haller: Bazı hallerde birden çok kişi, birlikte dava açabilecekleri gibi, birden çok kişi aleyhine de birlikte dava açılabilir. Bu haller şunlardır:
1-) Dava Konusu Hak ya da Borcun Ortak Olması Hali
Davacılar veya davalılar arasında davaya konu edilen borç, -elbirliği mülkiyeti dışında bir sebeple- ortak bulunuyorsa, ihtiyari dava arkadaşlığı söz konusu olabilir. Örneğin müteselsil alacaklılar, borçluya karşı hak ya da alacaklı, müteselsil borçluya karşı dava açabilir. Her iki halde de “ihtiyari dava arkadaşlığı” oluşur.
Miras bırakanın borçlarından müteselsilen sorumlu olan mirasçılara karşı açılan alacak davasında da davalı tarafta yer alanlar arasındaki ilişki ihtiyari dava arkadaşlığı ilişkisidir. (TMK. md. 641).
2-) Hak ya da yükümlülüğün ortak işlemle doğmuş olması hali
Ortak bir işlemle birden fazla kişi yararına bir hak doğmuş olursa, ya da ortak bir işlemle birden fazla kişi yükümlülük altına girmiş bulunurlarsa (.H M K . m d .57/6), bu kişiler birlikte dava açabilecekleri gibi, bunlara karşı da birlikte dava açılabilir. Her iki halde de ihtiyari dava arkadaşlığı oluşur.
3-) Davaların temelini oluşturan vakıaların ve hukuki sebeplerin aynı veya birbirine benzer olması hali
Bir dava, birçok kişiyle ilgili olarak aynı vakıadan ya da aynı sebepten doğmuş bulunmaktaysa, kişiler birlikte dava açabilecekleri gibi, kendileri de birlikte dava edilebilirler (HMK. Md. 57/c). Örneğin bir trafik kazasında cismani zarara uğrayan(yaralanan) 4 kişi birlikte dava açabilecekleri gibi, ayrı ayrı da dava açabilirler. Birlikte dava açmaları halinde ihtiyari dava arkadaşlığı söz konusu olur. Aynı maddi vakıada sorumluluğu olanlara karşı da birlikte dava açılabilir; bu takdirde de davalı tarafta ihtiyari dava arkadaşlığı oluşur.
Bir anne ya da baba, üç çocuğuna karşı birlikte nafaka davası açabilirler (TMK. Md. 364). Bu hallerde de ihtiyari dava arkadaşlığı söz konusu olur.
Bir anonim şirketin beş ortağının, Genel Kurul Kararının iptali için birlikte dava açmalarında da dava sebebi, aynı ortak sebepten kaynaklanabilir; dolayısıyla ihtiyari dava arkadaşlığı söz konusu olabilir. HMK. Md. 57’deki koşulların oluşmamasına rağmen birlikte açılan davalarda, doğal olarak, davaların ayrılması kararı verilir (HMK. Md. 167).
İhtiyari Dava Arkadaşlığında Prosedür ve Hukuki Sonuçlar
- İhtiyari dava arkadaşlığında, davalar birbirinden bağımsızdır. Dava arkadaşlarından her biri, diğerinden bağımsız olarak hareket eder (HMK. Md. 58),
- İhtiyari dava arkadaşlığı, davacılar arasında ise, davalarını aynı dilekçeyle açarlar.
- İhtiyari dava arkadaşlığı, davalılar arasındaysa, davacı taraf, (dava arkadaşı olan) davalılara karşı tek dilekçeyle davasını açar.
- Her bir dava arkadaşı diğerinin davası bakımından 3. kişidir. Bu nedenle her biri diğerinin davasında tanık olabilir, feri müdahale talebinde bulunabilir, dava ihbar edilebilir.
- İhtiyari dava arkadaşlığında tahkikat aşaması ortaktır. Dava, tarafların davet edildiği aynı oturumlarda birlikte yürütülür.
- İhtiyari dava arkadaşlığında dava arkadaşı sayısı kadar dava vardır. Dolayısıyla dava süreleri, dava şartları ve ilk itirazlar, her bir dava arkadaşı için ayrı ayrı incelemeye tabi tutulur. İhtiyari dava arkadaşlığında her ilgili, usulü işlemleri diğerlerinden bağımsız olarak yapabilir.
- İhtiyari dava arkadaşlığında, her dava arkadaşının, feragat, kabul, ikrar, yemin tevcihi ve yemin kabulü gibi işlemleri, sadece kendisi hakkında geçerlidir. Keza, her dava arkadaşı özel iddia ve savunmalarını kendi yönünden ileri sürer.
- Yargılamanın sonunda mahkeme, her bir dava arkadaşı için, ayrı ayrı karar verir ve hüküm kurar. Her dava arkadaşı, diğer arkadaşlarından bağımsız olarak kanun yoluna başvuru hakkını kullanabilir. Ancak unutulmamalıdır ki kararın bozulmasından sadece kanun yoluna başvuran taraf yararlanır.
Son olarak ihtiyari dava arkaşlığının sıkça görüldüğü örnekler şu şekildedir: Müteselsil borçluluk-alacaklılık, müşterek mülkiyet, adi şirket ve miras şirketinde para borçları, kira ilişkilerinde para borçları, haksız fiil, birden fazla ortağın bir A.Ş. Genel Kurulu kararının iptalinin istenmesi.
2) Mecburi (Zorunlu) Dava Arkadaşlığı
Mecburi dava arkadaşlığı maddi hukuk sebebiyle birden fazla kişinin dava açması veya onlara karşı dava açılmasının zorunlu olarak kabul edildiği bir dava arkadaşlığıdır. Şekli ve maddi anlamda ikiye ayrılır.
Hukuka göre, bir hakkın, birden fazla kişi tarafından birlikte kullanılması veya birden fazla kişiye karşı birlikte ileri sürülmesi ve tamamı hakkında tek hüküm verilmesi gereken hallerde, Mecburi Dava Arkadaşlığı vardır (HMK. Md. 59).
Mecburi Dava Arkadaşlığında: 1) Birden fazla kişinin birlikte dava açması, veya 2) Birden fazla kişiye karşı birlikte dava açılması söz konusudur.
Mecburi Dava Arkadaşlığının Görüldüğü Haller:
Aşağıdaki hallerde dava arkadaşlığı, zorunludur:
1) İştirak (elbirliği) halindeki mülkiyette
İştirak halinde mülkiyet, genel olarak miras ortaklığı ve adi ortaklıkta söz konusu olur.
İştirak halinde mülkiyette paydaşlar, ortak mal üzerindeki haklarını birlikte verebilecekleri karara göre belirlerler (TMK. Md. 70212). Dolayısıyla iştirak halindeki taşınmazın paydaşları, taşınmazla ilgili açabilecekleri davayı birlikte açabilirler ya da dava açılacaksa tüm paydaşlara birlikte dava açılabilir.
Miras şirketinde, mirasın tümünü ilgilendiren davaları, tüm mirasçılar birlikte açmak zorundadırlar (HMK. md. 640, 702). Ancak, istisnai olarak miras ortaklığının menfaatlerini korumak için, bir mirasçı, münferiden (tek başına) tüm mirasçılar adına dava açabilir. Bu istisnai bir durumdur.
Terekeyle ilgili davalarda (alacak davası dışındaki konularda) davanın tüm mirasçılara karşı açılması zorunludur. Şayet, davanın konusu, murisin borçlarından dolayı açılmış bir alacak davası ise, bu gibi hallerde mirasçıların, muris borçlarından müteselsil sorumlulukları söz konusu olduğundan, alacak davasının tüm mirasçılara karşı açılması zorunlu değildir. Böyle bir durumda, mirasçılar arasında ihtiyari dava arkadaşlığı oluşur.
2) Kira sözleşmesinde birden fazla kiralayanın veya birden fazla kiracının bulunması halinde
Şayet bir kira sözleşmesinde kiraya verenlerle kiracılar birden fazla iseler, (ortada bölünemez bir hak ya da borç bulunduğundan aksi sözleşmede hüküm altına alınmamışsa) açılacak tahliye davasında, kiraya verenlerin birlikte, kiracıların tümüne birden dava açmaları zorunludur.
Mecburi Dava Arkadaşlığının Bulunduğu ve Kanunda Zorunlu Tutulan Diğer Şekli Haller
Bazı zorunlu dava arkadaşlıkları özel yasa hükümlerine dayanır. Bu çeşit mecburi dava arkadaşlığı, sadece davalılar yönünden söz konusu olabilir. Şu örnekler verilebilir:
1) Nesebin (soybağının) reddi davasının, çocuk ile anneye karşı birlikte açılması zorunludur. (TMK. Md. 286/1).
2) İskân Kanunu’na göre temlik edilen taşınmazlar hakkındaki ayni davaların yeni malike ve hazineye karşı birlikte açılması mecburidir. (İskân Kanunu Md. 20/1).
3) Tapusuz taşınmazlar için olağanüstü zamanaşımına dayanılarak açılan Tescil davasının Hazineye, ilgili Kamu tüzel kişiliğine ve varsa tapuda malik gözüken kişinin mirasçılarına karşı birlikte açılması mecburidir. (TMK. Md. 713/3).
4) Hacizdeki İptal Davasının, borçluya ve borçlu ile hukuki ilişkide bulunan veya borçlu tarafından kendilerine ödeme yapılan kişilere karşı açılması mecburidir (İİK. Md. 282).
5) Mülhak vakıflara karşı açılacak davaların Vakıf Yönetimi ve Vakıflar Genel Müdürlüğüne karşı birlikte açılması zorunludur. (Vakıflar Kn. Md. 76)98 99.
Mecburi Dava Arkadaşlığında Usul ve Hukuki Sonuçlar:
Mecburi dava arkadaşları; 1) Ancak birlikte dava açabilirler, 2) Ancak aleyhlerine de birlikte dava açılabilir (HMK. Md. 60).
Dava, zorunlu dava arkadaşlarından biri veya bazıları tarafından açılmış ise, hemen reddedilmez, eksikliğin giderilmesi için süre verilir. Diğer dava arkadaşları, davaya iştirak ederler ya da muvafakat verirlerse, davaya devam olunur; aksi halde, dava sıfat yokluğundan reddedilir.
Mecburi Dava Arkadaşlığında, dava arkadaşları, birlikte hareket etmek zorundadırlar. Örneğin, feragat edeceklerse birlikte edecekler; davayı kabul edeceklerse, birlikte kabul edecekler; sulh olacaklarsa, birlikte sulh olacaklar; bir maddi olguyu ikrar edeceklerse, birlikte ikrarda bulunacaklardır. Ancak, duruşmaya gelmiş olan dava arkadaşlarının yapmış oldukları usul işlemleri, usulüne uygun olarak davet edildiği halde duruşmaya gelmemiş olan dava arkadaşları bakımından da hüküm ifade eder (HMK. Md. 60).
Mecburi Dava Arkadaşlığında, dava tektir. Tahkikat aşaması ortaktır. Davada tek bir nihai hüküm verilir. Şekli bakımından zorunlu dava arkadaşlığında verilen nihai hükme karşı zorunlu dava arkadaşlarının her biri, münferiden Kanun Yoluna başvurabilir. Maddi bakımdan zorunlu dava arkadaşlığında ise, hüküm, tüm dava arkadaşlarınca birlikte Kanun Yoluna götürülebilir.