İsticvap
İsticvap, Arapça cevap kelimesinden türetilmiş olup, sözlükte sorup cevap alma, sorgulama ve birini sorguya çekme anlamları taşır. Hukukta isticvap sözcüğünün anlamı davada kendi aleyhine olan maddi olgularla ilgili olarak hakim tarafından sorguya çekilmesidir. Daha kısa bir anlatımla isticvapta taraf kendi aleyhine olacak şekilde sorguya çekilmektedir.
Mahkeme; görülmekte olan bir dava ile ilgili olarak, davanın taraflarından her birini resen ya da talep üzerine isticvaba (sorgulamaya) karar verebilir. İsticvap; davanın temelini oluşturan vakıalar ve bu vakıalarla ilgili hususlar hakkında olur. İsticvap bir delil değildir. Sadece davanın asil tarafları isticvap olunabilir, diğer kişiler tanık olarak dinlenir. Şunu da unutmamak gerekir ki tarafların her dinlenilmesi isticvap değildir. Hakim normal şartlar altında da davaya katılan tarafı dinleyebilir.
Taraf, kendi lehine olan bir maddi olguyla ilgili olarak isticvap edilemez. İsticvap sadece taraflarca hazırlama ilkesinin geçerli olduğu davalarda uygulanır. Resen araştırmaya tabi davalarda isticvap uygulaması olmaz. Mahkeme, isticvaba resen karar verebileceği gibi taraf talebiyle de isticvap uygulayabilir.
Taraf olmayanların isticvabı söz konusu olmaz. Tüzel kişiler adına yetkili organ temsilcileri; küçük ve kısıtlılar adlarına da yetkili kanuni temsilcileri isticvap olunur.
Reşit olmayan ya da kısıtlı olan kimselere bizzat dava hakkı tanınan hallerde, yasal temsilci değil, doğrudan kendileri isticvap olunur.
İSTİCVAP NASIL YAPILIR?
İsticvabına karar verilen kimsenin bizzat kendisine davetiye gönderilir. Davetiyede, belirlenen gün ve saatte isticvap olunmak üzere hazır bulunması gerektiği belirtilir. Gönderilen davetiyede, ayrıca, isticvap konusu maddi vakıalar (olgular) gösterilir.
İsticvap için davet edilen taraf geçerli bir mazereti olmaksızın gelmediği ya da gelip de sorulacak sorulara cevap vermediği takdirde, isticvap konusu vakıalar ikrar etmiş sayılacağı ihtarına mutlaka davetiyede yer verilir. Zaten isticvabın amacı da ikrar elde etmektir.
İsticvap için çağırılan taraf, mazeretiz olarak duruşmaya gelmediği ya da gelip de isticvap sorularını cevapsız bıraktığı takdirde, mahkemece sorulan vakıalar ikrar edilmiş sayılır.
Kendisine isticvap davetiyesi çıkarılacak kimsenin bizzat kendisinin mahkemeye gelmesi gerekir. Kişinin vekili kendisine özel yetki verilse dahi isticvap edilemez. Ancak, isticvap edilecek kişi, mahkemenin bulunduğu yargı çevresi dışında oturuyor ve bulunduğu yerde aynı anda ses ve görüntü nakledilmesi yoluyla isticvap olunması da mümkün değilse, bu takdirde istinabe yoluyla isticvap olunur.
İsticvap olunacak kimse, hastalık, sakatlık veya benzeri sebeplerle gerek davanın görüldüğü mahkemeye gerekse istinabe edilen mahkemeye bizzat gelemeyecek durumda ise, bulunduğu yerde isticvap olunur.
Hakim; isticvap davetine icabet eden tarafa, (isticvaba başlamadan önce) maddi vakıalarla ilgili sorulacak sorulara doğru cevap vermesi ve gerçeği söylemesi gerektiği hususunu hatırlatır. Ancak isticvap olunana yemin verdirilemez.
Karşı taraf ve taraf vekilleri isticvap esnasında hazır bulanabilirler. İsticvap olunan taraf; mahkemenin izin ve müsaadesi olmadıkça yazılı notlar kullanamaz. İsticvap sırasında tanıklar hazır bulunamazlar.
İsticvap işlemi sırasında isticvap olunana mahkemece yöneltilen sorular ve alınan cevaplar tutanağa geçirilir. Düzenlenen tutanak, taraflar huzurunda okunduktan sonra isticvap olunan tarafa imzalattırılır.
İsticvap olunan taraf, haklı bir gerekçe gösterilmeksizin, tutanağı imzalamaktan kaçınırsa, bu durum, hakim tarafından tutanakla tespit olunur.
Görülmekte olan bir davada gerek resen gerekse taraf talebiyle yapılacak isticvap, bir tür taraf tanıklığı sayıldığından Hukuk Muhakemeleri Kanunumuzun tanıklığa ilişkin 249, 250, 259, 263. madde hükümleri, -niteliğine aykırı düşmediği sürece- isticvap işleminde de kıyasen uygulanır. Mahkeme, isticvap beyanlarını resen değerlendirir.
Hangi Davalarda İsticvap Uygulanmaz?
Boşanma, velayet, babalık, nüfus kayıtlarının değiştirilmesi, kadastro davası, çekişmesiz yargıda isticvap uygulanmaz. Mahkeme davayı aydınlatma görevi gereği isticvaba resen karar verebileceği gibi taraflardan birinin talebi üzerine de karar verebilir. Mahkemenin bu talebi kabul etmesi zorunlu değildir. İsticvap edilecek kişi tarafın bizzat kendisidir.
Hakim tarafından her dinlenilme isticvap mıdır?
Tarafların hakim tarafından her dinlenilmesi teknik anlamda bir isticvap değildir. İsticvap, bir tarafın ancak kanunun emrettiği şekilde dinlenilmesi halinde söz konusu olur. Bunun dışındaki tarafların hakim tarafından dinlenmesi, teknik anlamda bir isticvap değil, sadece tarafların dinlenmesidir.
Hakim, davanın her aşamasında, tarafları veya vekillerini davet ederek dava konusu vakıalar hakkında tarafları dinleyebilir. Böylece, davacının davasının veya davalının savunmasının açıklanmasına çalışılır.
Bunun gibi, hakim, açıklama (aydınlatma) ödevi gereğince, müphem veya çelişik gördüğü iddia ve sebepler (vakıalar) hakkında taraflardan açıklama isteyebilir; yani tarafları dinleyebilir.
Tarafların sadece dinlenilmesi ile isticvabı arasında önemli nitelik farkları vardır. Fakat taraf çağrıldığı oturuma gelerek sorulanlara cevap verirse, sonuç bakımından hangi usule göre çağrılmış olduğunun bir önemi yoktur. Buna karşılık, taraf çağrıldığı oturuma gelmezse, o zaman ikrar etmiş sayılma yaptırımının uygulanabilmesi için, tarafın isticvap için çağrılmış olması gerekir.
İsticvabın konusu, dava ile ilgili belli, davanın temelini oluşturan vakıalar ve onunla ilişkisi bulunun hususlardır. İsticvap, isticvap edilecek tarafı bir ikrarda bulunmaya götürebileceğinden ve tarafın gelmemesi halinde taraf isticvap konusu vakıayı ikrar etmiş sayılacağından bir taraf, ancak kendi aleyhine olan vakıalar hakkında isticvap edilebilir; yoksa, kendi lehine olan vakıalar için isticvap edilemez.
Kaynak: 1
