İhtiyati Tedbir Nedir? Tedbir Kararı Ne Demek, Nasıl Alınır?

İhtiyati tedbir yolu ile hakkın icrasını sonuçsuz kılacak tehlike, kesin hükümden önceki bir aşamada bertaraf edilmekle, hak sahibi anılan tehlikeye karşı korunmaktadır. Hukuk Muhakemeleri Kanunu’nun (HMK) 389 ile 399. maddeleri arasında düzenlenmiştir.

Davanın açılması ile hüküm arasında geçen zaman içinde dava konusunun çeşitli şekillerde istenmeyen değişikliklere maruz kalması veya maruz bırakılması mümkündür. Bu değişiklikler sonucu davanın sonunda elde edilecek hükmün icrası mümkün olmayabilir veya güçleşebilir. İşte ortaya çıkan bu tehlikeyi bertaraf etmek  amacıyla ihtiyati tedbir müessesesi kabul edilmiştir.

İhtiyati tedbirin temel amacı, hukuki süreçlerin adil ve etkili bir şekilde işlemesini sağlamak ve taraflar arasında adaletin sağlanmasına katkıda bulunmaktır. Bu önlemlerin alınmasının temel nedenleri şunlardır:

• Hak Kaybının Önlenmesi: Dava sonucu beklenirken, taraflardan birinin veya her ikisinin de hak kaybına uğramasının önlenmesi.
• Telafisi Güç Zararların Engellenmesi: Dava sürecinde meydana gelebilecek ve telafisi mümkün olmayan zararların önlenmesi.
• Mevcut Durumun Korunması: Dava sonucuna kadar mevcut hukuki ve fiili durumun korunarak, davanın adil bir şekilde çözümlenmesinin sağlanması.

İhtiyati tedbir kararları, mahkeme tarafından davanın niteliğine, tarafların durumuna ve adaletin gerekliliklerine uygun bir şekilde verilir. Bu kararlar, hukuki sürecin sağlıklı işleyişini destekler ve tarafların haklarının korunmasında önemli bir rol oynar. Dolayısıyla, ihtiyati tedbir, hukukun önleyici ve koruyucu işlevlerini yerine getiren kritik bir araçtır.

İhtiyati Tedbirin Türleri

İhtiyati tedbir, maddi varlıkları, taşınır ve taşınmaz malları, alacak haklarını, şirket hisselerini, fikri mülkiyet haklarını ve dava konusu olabilecek diğer hak ve menfaatleri kapsayabilir. İhtiyati tedbirler, uygulama alanlarına ve amaçlarına göre çeşitlilik gösterir. İhtiyati tedbirin temel türlerini şu şekilde açıklayabilirim:

1) Teminat Amaçlı İhtiyati Tedbirler

Teminat amaçlı ihtiyati tedbirler, bir alacağın tahsilini güvence altına almak amacıyla uygulanır. Bu tür tedbirler, özellikle alacaklı tarafından, borçlunun mal varlığı üzerinde alacaklarını teminat altına almak için başvurulan önlemleri içerir. İhtiyati haciz, bu kategorideki en yaygın tedbirlerden biridir. Alacaklının, borçlunun taşınır veya taşınmaz malları üzerine mahkeme kararıyla koydurduğu kısıtlamalar, teminat amaçlı ihtiyati tedbirlerin tipik örneklerindendir. Teminat tedbirleri daha çok taşınır ve taşınmazlara yönelik olduğu için eşya hukuku hükümleri ile birlikte değerlendirilir.

Teminat Tedbirleri kapsamında;

• Çekişmeli mal veya hak yediemine tevdi edilebilir.
• Çekişmeli şeyin muhafazasına karar verilebilir.

2) Düzenleme Amaçlı İhtiyati Tedbirler

Düzenleme amaçlı ihtiyati tedbirler, mevcut bir hukuki durumun korunması veya bir hukuki ilişkinin düzenlenmesi amacıyla alınır. Bu tür tedbirler, taraflar arasındaki ilişkinin belirli bir düzende devam etmesini sağlamak veya mevcut durumun bozulmasını önlemek için kullanılır.

Düzenleme tedbirleri, hukuki ilişkiyi yeniden inşa etmektedir. Kira ilişkileri, komşuluk ilişkileri, düzenleyici ihtiyati tedbirlerin en çok uygulandığı konulardır. Örneğin, kiracının kiralanan yerdeki tadilata katlanması kararı, bir iş yerinin faaliyetlerinin belirli bir süre için durdurulması, haklı sebebin varlığı durumunda yönetici ortağın yönetim ve temsil yetkisinin sınırlandırılması, bir taşınmazın kullanımına ilişkin geçici düzenlemeler, düzenleme amaçlı ihtiyati tedbirler arasında yer alır.

3) Eda (İfa) Amaçlı İhtiyati Tedbirler

Eda amaçlı ihtiyati tedbirler, bir hakkın geçici olarak gerçekleştirilmesini sağlamaktadırlar. Yani alacaklının geçici olarak tatmini söz konusudur. Eda tedbiri, geçici olarak asıl dava sonucunu öne çekme etkisine sahip, talebin icrasının güvence altına alınması yanında, geçici olarak icrasını hedefleyen ihtiyati tedbir türüdür. Cebri icraya konu olabilecek verme, yapma, yapmama gibi tüm taleplerin ifasına  eda tedbiri yolu ile karar verilebilir.

Eda amaçlı ihtiyati tedbirler, ihtiyati tedbirin amacına aykırı gibi görünse de, bazı özel durumlarda, durumun gereği olarak ifa zorunlu olabilir. Örneğin, nafaka alacağına davadan önce veya dava sırasında hükmedilmesi, bir sözleşmenin gereği olarak belirli bir malın teslimi veya bir hizmetin ifası, eda amaçlı ihtiyati tedbirlerle temin edilebilir. Bu tedbir kapsamına ancak cebri icraya elverişli tedbirler dahil edilir.

Her bir ihtiyati tedbir türü, hukuki uyuşmazlıkların farklı yönlerini ele alır ve tarafların haklarının korunması, hukuki ilişkilerin düzenlenmesi ve adaletin sağlanması amacıyla önemli bir işlev görür. Bu tedbirler, mahkemeler tarafından davanın özelliğine, davacının taleplerine ve tarafların ihtiyaçlarına göre özel olarak belirlenir ve uygulanır.

Talebin Yapılması, İhtiyati Tedbir Kararı Nasıl Alınır?

İhtiyati tedbir talebi, dava açılmadan önce ya da dava sürecinde, haklarının derhal korunmasını isteyen tarafın talebiyle yapılır. Ancak kanunda özel hüküm bulunan hallerde talep olmasa da hakimin tedbir kararı vermesi mümkündür. İhtiyati tedbirin alınabilmesi için izlenmesi gereken adımlar, başvuru süreci, gerekli belgeler, mahkeme süreci ve değerlendirme kriterlerini şu şekilde özetleyebilirim:

İhtiyati Tedbirin Şartları

1. Acil Durum (Zararın Önlenmesi): İhtiyati tedbir talebinde bulunulabilmesi için acil bir durumun varlığı gereklidir. Acil bir durumdan anlamanız gereken dava sonuçlanıncaya kadar beklenilmesi halinde telafisi güç veya imkânsız zararların meydana gelebileceği ihtimalidir.
2. Hakkın Varlığına İlişkin Makul Sebep: Başvuru sahibinin, ihtiyati tedbir talebinde bulunabilmek için haklı bir sebebe ve korunması gereken meşru bir hakkın varlığına dair makul delillere sahip olması gerekir.
3. Orantılılık: Alınacak tedbirin, amacına ulaşmak için gerekli olan en az müdahaleyi içermesi ve durumun gerektirdiğinden daha fazla zarara yol açmaması gerekir. Tedbir, korunmak istenen hakkın mahiyetine ve ihtiyacına uygun olmalıdır.
4. Mahkemenin Takdir Yetkisi: İhtiyati tedbir kararları, mahkemenin somut olayın özelliklerine ve tarafların durumuna göre takdir yetkisine bağlıdır. Mahkeme, talep edilen tedbirin gerekli ve uygun olup olmadığını değerlendirir.
5. Talep ve Dava İlişkisi: İhtiyati tedbir talebinin, ilgili dava ile doğrudan bir ilişkisi olmalıdır. Yani, talep edilen tedbirin davanın konusuyla veya tarafların talepleriyle ilgili olması gerekir.
6. Teminat: Bazı durumlarda hakim tarafından, ihtiyati tedbir talebinde bulunan tarafın, olası zararları karşılamak üzere teminat göstermesi veya yatırması istenir. Örneğin taşınmaz konulu davalarda hakimin teminat talep etmesi durumunda, teminat genellikle dava konusu taşınmazın değerinin %15-20’si şeklinde istenir. Hakim teminatın yatırılması için tedbir isteyen tarafa 2 haftalık kesin süre verir.

Başvuru Süreci ve Gerekli Belgeler

1. Başvuru Dilekçesi: Hukuki menfaati bulunan herkes tedbir isteyebilir. İhtiyati tedbir talebinde bulunacak taraf, talebini içeren bir dilekçe hazırlamalıdır. Bu dilekçede, talebin nedenleri, talep edilen tedbirin mahiyeti, davanın esası yönünden haklılığının yaklaşık ispatı ve tedbirin gerekçeleri açıkça belirtilmelidir. Dava açan kişi aynı dilekçeyle birlikte hem ihtiyati tedbir talebinde bulunabilir hem de esas hakkındaki davasını açabilir. Esas hakkında görevli ve yetkili olan mahkeme bağımsız ihtiyati tedbir talebini incelemekte de görevli ve yetkilidir.
2. Harç ve Masraflar: Mala tedbir koydurtma ücreti ne kadar? İhtiyati tedbir ücreti ne kadar? şeklinde soruları sıkça alıyorum. Tedbir için yapılan masraflar (başvurma harcı, karar ve ilam harcı) yargılama gideri sayılır. Yani dava sonunda haklı çıkan taraf, haksız çıkan taraftan yaptığı masrafları geri talep edebilir. Teminatsız bir şekilde tedbir koydurtmak için masraf 2024 yılının ilk yarısı itibariyle ortalama 5.000 TL’dir. Hakim tedbir koyulması için ayrıca teminat isterse, uygulamada bu oran tedbir konusu malın değerinin %15-20’si aralığında olmaktadır.
3. Esas Dava Öncesi Sadece İhtiyati Tedbir Talep Edilmişse: HMK md 397/1 uyarınca ihtiyati tedbir kararı dava açılmadan önce verilmişse, ihtiyati tedbir talep eden, bu kararın uygulanmasını talep ettiği tarihten itibaren iki hafta içinde esas hakkındaki davasını açmak ve dava açtığına ilişkin evrakı, kararı uygulayan memura ibrazla dosyaya koydurtmak ve karşılığında bir belge almak zorundadır. Aksi halde ihtiyati tedbir kendiliğinden kalkacaktır.
4. Kanıtlar ve Belgeler: Başvuru dilekçesi ile birlikte, ihtiyati tedbir talebinin gerekçelerini destekleyen, ihtiyati tedbir talebini haklı kılacak kanıtlar ve belgeler sunulmalıdır. Bu belgeler, alacak belgeleri, sözleşmeler, yazışmalar, tanık beyanları gibi ispat araçlarını içerebilir.
5. Teminat: Bazı durumlarda, mahkeme ihtiyati tedbir kararını teminat karşılığında verebilir. HMK md. 392 uyarınca ihtiyati tedbir talep eden, haksız çıktığı takdirde karşı tarafın ve üçüncü kişilerin bu yüzden uğrayacakları muhtemel zararlara karşılık teminat göstermek zorundadır. Bu teminat, nakit para, banka teminat mektubu veya diğer kabul edilebilir güvenceler şeklinde olabilir. İhtiyati tedbir kararının uygulanabilmesi için ihtiyati tedbir talep eden tarafın bu teminatı tedarik ederek, mahkemenin göstermiş olduğu yere yatırmış olması gerekmektedir.

Mahkeme Süreci, İtiraz ve Değerlendirme Kriterleri

1. Başvurunun Değerlendirilmesi: Mahkeme, ihtiyati tedbir talebini ve sunulan belgeleri basit yargılama usulüyle değerlendirir. Dilekçeyi alan mahkeme bu dilekçenin bir örneğini ihtiyati tedbir muhatabına tebliğ edip etmeme ve duruşma yapıp yapmama hususunda takdir hakkına sahiptir. Uygulamada hakimler genellikle duruşma yapmadan ihtiyati tedbir kararı vermektedir Bu süreçte, talebin aciliyeti, hak kaybı riski ve telafisi mümkün olmayan zararların varlığı gibi kriterler göz önünde bulundurulur.
2. Karar Verilmesi: Mahkeme soyut bir iddia üzerine ihtiyati tedbir kararı veremez. Talep edilen ihtiyati tedbirin hukuki dayanağını, tarafların durumunu ve adaletin gerekliliklerini dikkate alarak bir karar verir. Kabul kararı vermesi için, var olan delillere göre tedbir talep edenin hakkını muhtemel görmesi gerekir. Aksi taktirde ret kararı verir. Hakim ihtiyati tedbir isteyenin hakkının mevcut olduğu hususunda kuvvetli bir kanaat edindiğini veya aksini bildirirken dava hakkındaki hükmünü peşinen açıklamaktan özellikle kaçınmalıdır.
3. İtiraz Süreci: Karşı taraf dinlenmeden verilmiş olan ihtiyati tedbir kararlarına itiraz edilebilir. İtiraz süresi kararın kendilerine tebliğinden itibaren bir haftadır. Karara menfaati açıkça ihlal edilen üçüncü kişiler de öğrenmeleri tarihinden itibaren bir hafta içerisinde itiraz edebilirler. İtiraz üzerine verilen karara karşı istinaf kanun yoluna başvurulabilir. Davacının ihtiyati tedbir talebinin reddi durumunda ise davacının aynı mahkemeye karşı itiraz hakkı yoktur, ancak karara karşı istinaf kanun yoluna başvurarak dosyanın Bölge Adliyesine gönderilmesini ve denetlenmesini sağlayabilir.
4. Uygulama: İhtiyati tedbir kararı verildiğinde, ilgili tedbirin uygulanması için 1 hafta içerisinde davacı taraf talepte bulunmalıdır, aksi taktirde tedbir kararı yeni bir mahkeme kararı gerekmeksizin kendiliğinden kalkar. Davacının talebi üzerine ihtiyati tedbir yazı işleri müdürü veya icra dairesi tarafından uygulanır. Bu süreç, haciz işlemleri, mal varlığının dondurulması veya belirli eylemlerin yasaklanması gibi uygulamaları içerir. Pratikte mahkemeler ihtiyati tedbir kararların neredeyse tamamını kendiliğinden yaz işleri müdür aracılığıyla yerine getirmektedir. Örneği dava konusu taşınmaza tedbir koyulmasına karar verildiyse, mahkeme taşınmazın bulunduğu ilgili Tapu Müdürlüğüne müzekkere yazarak tedbirin sicile işlenmesini sağlamaktadır.
5. Tamamlayan İşlemler: Tedbir, dava açılırken ya da dava açıldıktan sonra talep edilmişse, talepte  bulunanın başka bir işlem yapmasına gerek yoktur. Sadece süresinde ve kanuna uygun şekilde tedbirin uygulanması sağlanmalıdır. Bununla birlikte ihtiyati tedbir kararı dava açılmasından önce verilmişse, tedbir talep eden, bu kararın uygulanmasını talep ettiği tarihten itibaren iki hafta içinde esas hakkındaki (asıl) davasını açmak ve dava açtığına ilişkin evrakı da kararı uygulayan  memura ibraz ederek dosyaya koydurtmak ve karşılığında bir belge almak zorundadır. Aksi halde verilen tedbir kendiliğinden kalkar.

İhtiyati tedbir alınması süreci, hukuki bir ihtilafın özelliklerine ve tarafların ihtiyaçlarına göre değişiklik gösterebilir. Bu nedenle, süreç hakkında detaylı bilgi almak ve doğru adımları atmak için bir avukatla çalışmak önemlidir.

İhtiyati Tedbirin Sona Ermesi, İhtiyati Tedbir Ne Zaman Kalkar?

İhtiyati tedbir bazı durumlarda kendiliğinden, bazı durumlarda da hakim kararıyla sona erer.

Şu hallerde kendiliğinden sona erer:

• Kanuni Süre İçinde Dava Açılmaması: İhtiyati tedbir kararı dava öncesi alınmışsa, iki hafta içerisinde asıl dava açılmalıdır.
• İhtiyati Tedbirin Nihai Kararın Kesinleşmesiyle Sona Ermesi: Mahkemece aksi belirtilmiş olmadıkça, ihtiyati tedbir kararının etkisi, nihai kararın kesinleşmesine kadar devam eder. (HMK md 397/2) Yani hakim dava sonunda verdiği hükümde tedbirden bahsetmezse, tedbir kararı kesinleşmeye kadar kendiliğinden devam eder. Pek tabii ki hakim takdir ederse tedbiri hükümle birlikte, kesinleşme öncesinde de kaldırabilir.

Şu hallerde ise ek bir mahkeme kararıyla sona erer:

• İhtiyati Tedbir Kararına İtiraz: Hakim tedbire itirazı haklı bulup, kabul ederse, bu şekilde tedbir kalkar.
• İhtiyati Tedbirin Teminat Karşılığında Kalkması: Hakimin uygun gördüğü bir teminatın dosyaya depo edilmesiyle de tedbirin kalkması mümkündür.
• İhtiyati Tedbirin Durum ve Şartların Değişmesi Nedeniyle Kalkması: Durum ve şartların değişmesi sebebiyle tedbire itiraz neticesinde, mahkeme tedbiri tamamen kaldırabileceği gibi, tedbiri değiştirerek uygulanmasına devam edilmesi yönünde de karar verebilir.

Karara Aykırı Davranılması

Tedbir, içinde zor kullanma yetkisini barındıran bir mahkeme emridir. Bu emrin gereğinin sağlanması ve mahkeme kararlarına saygının korunması için ihtiyati tedbire muhalefetin bir yaptırımının olması gerekir. Bu nedenlerden ötürü, tedbire aykırı davranışlar cezai yaptırıma bağlanmıştır. İhtiyati tedbir kararının uygulanmasına ilişkin emre uymayan veya tedbir kararına aykırı davranan kimse, bir aydan altı aya kadar disiplin hapsi ile cezalandırılır.

İhtiyati tedbir kararları sadece bu kararın tarafları için değil, üçüncü kişiler için de bağlayıcıdır. (HMK md. 398) Dolayısıyla tedbir kararının ilgilendirdiği tüm kişiler ihtiyati tedbir kararına uymak ve sonuçlarına katlanmakla yükümlüdürler.

İhtiyati Tedbir Talebi Dilekçesi

[İl veya İlçe] [İlgili Mahkemenin Adı]

Tarih: [Dilekçe Tarihi]

Konu: İhtiyati Tedbir Talebi

Sayın Hakim,

Müvekkilim [Müvekkilin Adı ve Soyadı], [Karşı Tarafın Adı ve Soyadı] aleyhine [Davanın Konusu] konulu dava kapsamında, [Dava Dosya Numarası] esas numarası ile [Davanın Açıldığı Tarih] tarihinde [Davanın Açıldığı Mahkeme] nezdinde dava açmıştır.

Müvekkilim, dava konusu olaylar neticesinde [Zararın/Mağduriyetin Kısa Açıklaması] yaşamıştır. Davanın sonucu beklenmeden, [Karşı Tarafın Adı] tarafından [Zararın/Mağduriyetin Detaylı Açıklaması] gerçekleştirilmesi muhtemeldir. Bu durum, müvekkilimin [Hak Kaybı/Zararın Artması] gibi telafisi güç veya imkânsız zararlara uğramasına sebep olacaktır.

Bu nedenle, [Hukuki Dayanak ve Gerekçe], Hukuk Muhakemeleri Kanunu’nun 389 ile 399. maddeleri uyarınca, müvekkilimin haklarının korunması ve telafisi güç zararların önlenmesi amacıyla, [Talep Edilen İhtiyati Tedbirin Detaylı Açıklaması] yönünde ihtiyati tedbir kararı verilmesini talep etmekteyiz.

İhtiyati tedbir talebimizin kabulüne, [Karşı Tarafın Adı] tarafından uygulanacak olası zararların önlenmesine ve adil yargılama sürecinin sağlanmasına yönelik olarak, [Talep Edilen Tedbirin Uygulanma Şekli ve Süresi] hakkında karar verilmesini saygılarımızla arz ve talep ederiz.

Ekler:

1. [Zararı/Mağduriyeti Kanıtlayan Belgeler]
2. [Diğer İlgili Belgeler]

Saygılarımla,
[Avukatın İmzası]
[Avukatın Adı ve Soyadı]

Daha detaylı bir dilekçe için şu yazımı inceleyebilirsiniz.

İhtiyati Tedbirden Doğan Tazminat Davası

İhtiyati tedbir talep eden tarafın bu tedbiri haksız olarak koydurduğu anlaşılırsa, karşı taraf veya üçüncü kişi bu haksız ihtiyati tedbir nedeniyle uğradıkları zararların ödenmesini, ihtiyati tedbir koydurmuş olan taraftan ayrı bir tazminat davasıyla isteyebilecektir.

6100 sayılı HMK md. 399/1 uyarınca lehine ihtiyati tedbir kararı verilen taraf, ihtiyati tedbir talebinde bulunduğu anda haksız olduğu anlaşılır yahut tedbir kararı kendiliğinden kalkar ya da itiraz üzerine kaldırılır ise haksız ihtiyati tedbir nedeniyle uğranılan zararı tazmin etmekle yükümlüdür. Buradaki söz  konusu zarar, maddi zarar olabileceği gibi, manevi bir zarar da olabilir.

Sıkça Sorulan Sorular (SSS)

İlgili Kanun Maddeleri