Hukuk Muhakemesinin Kaynakları Nelerdir?

Uluslararası Kaynaklar

Özel Hukuk Muhakeme Usûlü’nün kaynaklarını “Uluslararası Kaynaklar” ve “Ulusal Kaynaklar” olarak iki grupta incelemek mümkündür. Uluslararası kaynaklar denilince ilk akla gelen Türkiye’nin de taraf olduğu Avrupa İnsan Haklan Sözleşmesi’nin “Adil Yargılama Hakkı”nı düzenleyen 6. madde hükmüdür. Bu hükmün Anayasamızın da üstünde bir etkinliği söz konusudur.

Hiç kuşkusuz “Adil Yargı”, Yargılama Hukuku’nun en temel ilkesidir ve yargılamanın her aşamasında Adil Yargı Ölçütlerini gözetmek büyük önem taşımaktadır.

Ulusal Mevzuat Kaynaklan

Ulusal Mevzuat Kaynaklarımızı bağlayıcılık ve etkinlik yönleriyle aşağıdaki gibi sıralayabiliriz:

Anayasa’daki Kaynak Hükümler

T.C. Anayasasında yer alan ve Hak arama hürriyetini düzenleyen 36. madde; Kanuni Hâkim Güvencesini düzenleyen 37. madde; Duruşmaların Aleniyetini düzenleyen 141. madde önemli hükümlerdir.

Hukuk Muhakemeleri Kanunu

Özel Hukuk Yargılama Usûlü’müz için en önemli iç kaynak, 1 Ekim 2011’de yürürlüğe giren 6100 sayılı yeni Hukuk Muhakemeleri Kanunu içeriğidir. 452 maddeden oluşan yeni Hukuk Yargılama
Kanunumuzdur.

Maddi hukuk kaynaklarında yer alan usûl hükümleri

Çekişmeli Yargıyla ilgili Usûl Hükümleri:

Türk Medeni Kanunu’nun 6, 7, 160, 168, 184, 294 ve 299.
maddeleri

Türk Ticaret Kanunu’nun 4. ve 5. maddeleri

Kamulaştırma Kanunu’nun 14-18. maddeleri

İcra-İflas Kanunu’nun 69, 72,158, 258 ve 281. maddeleri

Çekişmesiz Yargıyla ilgili Usûl Hükümleri:

Türk Medeni Kanunu’nun 32-35; 396; 925-926 maddeleri

Türk Ticaret Kanunu’nun 563., 564.; 573-579., 669-677.; 982- 985.; 1208-1213. Maddeleri

Özel mahkemelerle ilgili kanunlarda yer alan usûl hükümleri

İş Mahkemeleri Kanunu’ ndaki usûl hükümleri

Kadastro Kanunu’ndaki usûl hükümleri

Aile Mahkemeleri Kuruluş Kanunu’ndaki usûl hükümleri

Tüketici Mahkemeleri Kuruluş Kanunu’ndaki usûl hükümleri

Fikri ve Sınai Haklar Mahkemeleri Kuruluş Kanunu’ndaki usûl hükümleri

Diğer muhtelif kanunlardaki usûl hükümleri

Yargıtay Kanunu

Uyuşmazlık Mahkemesi Kanunu

Tebligat Kanunu

Harçlar Kanunu

Noterlik Kanunu

Avukatlık Kanunu

Milletlerarası Tahkim Kanunu

Uygulama yönetmelikleri

Bu yönetmelikler, Hukuk Muhakemeleri Kanunu ile ilgili uygulama esaslarını gösterir. Hukuk ve Ticaret Mahkemeleri Yazı İşleri Yönetmeliği hükümleri de talî kaynaklar kabul edilmektedir.

Yargıtay kararları

Yargıtay Yayın İşleri Müdürlüğü’nce çıkarılan aylık Yargıtay Kararlan Dergisi’nde yayınlanan usûle ilişkin Yüksek Mahkeme İçtihatları da Usûl Hukuku’nun önemli kaynaklarından sayılabilir.

---

ÖZEL HUKUK MUHAKEME USÛLÜNÜN KAYNAKLARI
ULUSLARARASI KAYNAKLAR	AVRUPA İNSAN HAKLARI SÖZLEŞMESİ	AİHS/nin 6.maddesi ile Adil Yargılanma Hakkı güvence altına alınmıştır.
YERLİ KAYNAKLAR	T.C. ANAYASASI	Hak arama hürriyeti (md. 36), Kanuni Hakim güvencesi (md. 37), Duruşmaların aleniyeti (md. 141), Davaların hızlı ve ucuz görülmesi (md. 141), Kararlarm gerekçeli yazılması (md. 141)
	HMK (HUKUK MUHAKEMELERİ KANUNU)
	MADDİ HUKUK KAYNAKLARININ USÛL HÜKÜMLERİ	Çekişmeli vargıvla ilgili: Türk Medeni Kanunu: 6, 7,160,168,184, 294, 299. maddeleri Türk Ticaret Kanunu: 4. ve 5. maddeleri Kamulaştırma Kanunu: 14-18. maddeleri İ. İ. Kanunu: 69, 72,158, 258, 281. maddeleri Çekişmesiz vargıvla ilgili:
		Türk Medeni Kanunu: 32-35.; 396.; 925-926. maddeleri Türk Ticaret Kanunu: 563, 564, 573-379.; 669-677.; 982-985.; 1208-1213. maddeleri
	ÖZEL MAHKEMELER İLE İLGİLİ KANUNLARIN USÛL HÜKÜMLERİ	İş Mahkemeleri Kanunu, Aile Mahkemeleri Kanunu, Tüketici Mahkemeleri Kanunu, Fikir ve Sanat Es. Kanunu
	HMK İLE İLGİLİ UYGULAMA YÖNETMELİKLERİ	Hukuk ve Ticaret Mahkemeleri Yazı İşleri Yönetmeliği ve diğerleri
	DİĞER MUHTELİF KANUNLAR	Yargıtay Kanunu, Noterlik Kanunu, Tebligat Kanunu, Harçlar Kanunu, Avukatlık Kanunu, Milletlerarası Tahkim Kanunu, Uyuşmazlık Mahkemesi Kanunu, HSYK. Kanunu
	YARGITAY KARARLARI	Aylık çıkarılan Yargıtay Kararları Dergisi’nde yayınlanan Usûl İçtihatları

Avukat Saim İNCEKAŞ – Adana Avukatlık ve Hukuk Ofisi