1086 s. HUMK kapsamında yargılama usulleri; yazılı, sözlü, basit ve seri yargılama olmak üzere dörde ayrılmış iken HMK da sadece yazılı ve basit yargılama usulü olarak ikiye ayrılmıştır. HMK m. 447/1 hükmüne göre de; diğer kanunların sözlü yahut seri yargılama usulüne atıf yaptığı hallerde, bu kanunun basit yargılama usulü ile ilgili hükümleri uygulanır.
1086 s. HUMK da ilk derece yargılaması esas olarak dört aşamalı idi. Bunlar; davanın açılması ve dilekçeler teatisi, tahkikat, sözlü yargılama ve hüküm aşamalarıdır. HMK da ise, dilekçelerin verilmesinden sonra ön inceleme aşaması kabul edilmiştir. Ön inceleme evresi yazılı yargılama usulünde m. 137-142, basit yargılama usulünde m. 320’de düzenlenmiştir.
Özet olarak yazılı yargılama usulünde getirilen değişiklikler şöyledir ve bu usulde yargılama beş aşamadan ibarettir:
Davanın açılması (m. 118 vd) ve dilekçelerin verilmesi (m. 126-136), Ön inceleme (m. 137-142), Tahkikat (m. 143-183 ve m. 187–293), Tahkikatın sonu ve sözlü yargılama (m. 184-186), Hüküm (m. 294 vd.)
Basit yargılama usulünde ise; HMK m. 317/2 uyarınca replik ve düplik aşamaları kaldırılmıştır. Ancak davanın açılması ve cevap dilekçesi verilmesi bu usulde de mevcuttur. Yanların tüm delilleri davanın başında vermeleri zorunluluğu getirilmiştir. (m. 318) İddianın genişletilmesi veya değiştirilmesi yasağı dava açılmasıyla; savunmanın genişletilmesi veya değiştirilmesi yasağı cevap dilekçesinin mahkemeye verilmesiyle başlar. (m. 319)
Yazılı yargılama usulünden farklı olarak davanın bir kez yenilenmesinden sonra ikinci kez takipsiz bırakılmasıyla davanın açılmamış sayılmasına karar verileceği öngörülmüştür. Bu usulde tahkikatın tamamlanmasından sonra mahkeme yanların son söylemlerini alır ve yargılamayı bitirerek kararını tefhim eder. Ayrıca beyanda bulunmaları için yanlara süre verilmez (m. 321/1)
