Hakimin Reddi ve Yasaklılığı – Hakimin Reddi Halleri ve Süreci

Hakimin Reddedilme Halleri ve Hakimin Reddi Süreci

Hâkimin, -yasaklılık durumu bulunmasa bile- bir davayı görürken, tarafsız olamayacağı etki altında kalabileceği ihtimali bulunan bazı hallerde, hâkim, ya bizzat kendisi kendini reddeder veya
taraflardan biri hâkimi reddedebilir. Buna “Redd-i Hâkim” işlemi denilir.

Yasaklılık hallerinden farklı olarak red halleri, sayılı değildir. Red de, -yasaklılık durumu gibi- kişiseldir. Red, kişi olan hâkime yöneltilir, mahkemeye değil. Yani, “-Ben, mahkemeyi reddediyorum”
denilmez.

Hakimin Reddedilme Nedenleri

Hâkimin reddedilebileceği haller şunlardır:

1. Hâkimin tarafsızlığından kuşku duyulmasını gerektiren önemli bir neden bulunması (HMK. md.36/1).
2. Hâkimin, davada iki taraftan birine öğüt vermiş olması ya da yol göstermiş bulunması (HMK. md. 36/1-a).
3. Hâkimin, davada, iki taraftan birine veya üçüncü kişiye -kanunen gerekmediği halde- görüşünü açıklamış bulunması (HMK. md. 36/1-b).
4. Hâkimin, davada -daha önce- tanık veya bilirkişi olarak dinlenmiş veya hâkim ya da hakem sıfatıyla hareket etmiş bulunması (HMK. md. 36/1-c)
5. Hâkimin baktığı davanın, hâkimin – dördüncü derece de dâhil-yansoy hısımlarına ait bulunması ( HMmd. 36/1-d).
6. Davanın görülme sürecinde, hâkimin iki taraftan birisi ile davası olması veya aralarında bir düşmanlık bulunması (HMK. md. 36/1-7).
7. Red Hakkını Kullanabilecek Olanlar
8. Hâkimin Kendisini Reddetmesi

Hakimin Reddini İsteyebilecekler Kimlerdir?

Hâkimin kendisi red hakkını kullanabilir. Hâkimin kendini reddi, herhangi bir süreye de tabi değildir.

Hâkim, reddedilmeyi gerektiren sebeplerden biri varken, bizzat kendisi davadan çekilmezse, iki taraftan birinin red talebinde bulunmasına kadar davaya bakabilir (HMK. md.37).

Tarafların Red İsteminde Bulunmaları

İki taraftan her biri hâkimi reddedebilir. Taraf asillerin her biri hâkimi reddedebildiği gibi, zorunlu ve ihtiyarî dava arkadaşları da red hakkını kullanabilirler. Ancak zorunlu dava arkadaşları, bu hakkı hep birlikte kullanabilirler. Aslî müdahil, davada taraf olduğundan, aslî müdahil de tek başına hâkimi reddedebilir. Fer’î müdahile gelince; yanında yer olduğu tarafla birlikte hareket etmesi gerekmekle, asıl tarafça yetkili kılınmadıkça ya da asıl tarafça benimsenmedikçe fer’î müdahilin tek başına hâkimi reddedememesi gerekir. Yargıtay’a göre ise, fer’î müdahil de tek başına hâkimi reddedebilir.

Hakimin Reddi Ne Zamana Kadar İstenebilir ve İzlenecek Usûl Nedir?

HMK, reddin süresi ve usûlünü 38. maddede düzenlemiştir.

Bu düzenlemeye göre;

• Red sebebini bilen taraf, red hakkını en geç ilk duruşmada ileri sürmelidir.

İlgili taraf, red sebebini davaya bakıldığı sırada öğrenmişse, en geç öğrenmeden sonraki ilk duruşmada, (işlem yapılmadan önce) bu talebini hemen bildirmek zorundadır. Belirtilen sürede yapılmayan red talebi dinlenmez. Ne kadar geç öğrenilirse öğrenilsin, red istemi her durumda en geç hüküm (sonkarar) verilinceye kadar yapılabilir.

• Red talebi, dilekçeyle yapılır. Dilekçede, red sebepleri, deliller ya da hâkimin tarafsız olamayacağına dair emâreler açıkça gösterilmeli ve varsa kanıtlayıcı belgeler dilekçeye eklenmelidir. Red talebini vekil yapacaksa, vekâletnamede özel yetkisi bulunmalıdır (HMK. md. 74).
• Red dilekçesi, reddi istenilen hâkimin görev yaptığı mahkemeye verilir.
• Reddi hâkim dilekçesi veren, dilekçesini geri alamaz.
• Mahkeme, red dilekçesini karşı tarafa tebliğ eder.

Karşı taraf, 1 hafta içinde cevap verebilir. Cevap verme süresi geçtikten sonra, mahkemenin Yazı İşleri Müdürü, red dilekçesini, varsa cevap dilekçesini dosya ile birlikte reddi istenen hâkimin bizzat kendisine verir. Reddi istenen hâkim, 1 hafta içinde dosyayı inceler.

Hâkim, red sebeplerinin kanuna uygun olup olmadığı hakkındaki düşüncesini, yazılı hale getirip, dosyayı derhal ilgili mercie gönderilmek üzere Yazı İşleri Müdürüne tevdi eder.

• Red sebebi sabit olmazsa bile, eğer talebi inceleyen merci, bunu muhtemel görürse, red talebini kabul edebilir.
• Red sebepleri hakkında taraflara yemin teklif olunamaz.
• Hâkimi çekilmeye davet etmek, hâkimin reddi istemi hükmündedir.

Hâkimin reddi talebiyle ilgili kararlar aleyhine ancak hükümle (nihai kararla) birlikte” Kanun Yollan”na başvurulabilir.

• Hâkim, kendiliğinden çekilme yönünde görüş bildirirse veya taraflardan birinin red istemi üzerine çekilme iradesi yönünde kanaatini bildirirse, böyle bir durumda da incelemeye yetkili merci,
  çekilme iradesinin kanuna uygun olup olmadığına karar vermek durumundadır.

Hakimin Reddine Kim Karar Verir?

Hâkimin reddi talebi, ( öncelikle) reddi istenen hâkim katılmaksızın mensup bulunduğu mahkemece incelenir (40/1).

Reddedilen hâkimin katılmamasından dolayı mahkeme toplantı yapamıyor ya da mahkeme tek hâkimden oluşuyor ise, red talebi, o yerdeki Asliye Hukuk Hâkimliği yapan diğer mahkeme veya hâkim tarafından incelenir(HMK md.40/2).

O yerde, Asliye Hukuk Hâkimliği görevi tek hâkim tarafından yerine getiriliyorsa, o hâkimle ilgili red talebi, varsa Asliye Ceza Hâkimince, yoksa en yakın Asliye Hukuk Mahkemesince incelenir
(HMK. md. 40/2).

Sulh Hukuk Hâkimi reddedildiği takdirde, red talebi, o yerdeki diğer Sulh Hukuk Hâkimince incelenir. O yerde Sulh Hukuk Hâkimi tekse, onun hakkmdaki red talebi, bulunma sıralarına göre; o yerdeki Sulh Ceza Hâkimi, Asliye Hukuk Hâkimi, Asliye Ceza Hâkimi; bunlarm da bulunmamaları halinde, en yakın yargı yerindeki Sulh Hukuk Hâkimince incelenir (HMK. md.40/3).

Bölge Adliye Mahkemesi Hukuk Dairelerinin başkan ve üyelerinin reddi talepleri, reddedilen başkan ve üye katılmaksızın, görevli olduğu dairece incelenip karara bağlanır (HMK. md. 40/4).

Hukuk Dairelerinin toplanmasını engelleyecek şekilde “Red” talepleri dinlenmez (HMK. md. 40/4; Yargtay k. Md. 39/3).

Hakimin Reddi Talebinin Geri Çevrilmesi

“Hâkimin reddi” ile ilgili talepler aşağıdaki hallerde kabul edilmeyerek geri çevrilir;

1. Red talebi, süresi içinde yapılmamış ise (Hâkimin kendi kendini reddi süreye tabi değildir.)
2. Red talebinde bulunan, reddin sebeplerini ve bu sebebe ilişkin inandırıcı delili veya emareyi göstermemişse (HMK. 41/1-b)
3. Red talebinin davayı uzatmak amacıyla yapıldığı açıkça anlaşılıyor ise (HMK. 41/1-c).

Bu gibi hallerde, red talebi, toplu mahkemelerde reddedilen hâkimin de müzakereye katılmasıyla; tek hâkimli mahkemelerde ise, reddedilen hâkimin bizzat kendisi tarafından geri çevrilir (HMK. md. 41/1-2).

İlk derece mahkemelerinin ” Çevirme” kararlarına karşı “İstinaf Kanun Yolu” na, Bölge Adliye Mahkemeleri Hukuk Dairelerinin başkan ve üyeleri hakkındaki ” Geri Çevirme” kararlarına karşı da
“Temyiz Kanun Yolu” na, ancak hükümle (nihaî kararla) birlikte başvurulabilir (HMK. md. 41/3).

Hakimin Reddi Talebinin Merci Tarafından İncelenmesi

Hâkimin reddi talebiyle ilgili olarak verilecek karar, dosya üzerinden inceleme yapılarak da verilebilir.

Reddi istenen hâkim, red talebiyle ilgili mercice bir karar verilinceye kadar (gecikmesinde sakınca bulunan işler dışında) redde konu edilen davaya bakamaz. Daha önce kendisiyle ilgili red talebi mercice red olunan hâkimin, aynı durum ve olaylara dayanarak yeniden reddedilmesi hali, o hâkimin davaya bakmasına engel teşkil etmez (HMK. md. 42/2).

Hakimin Reddi İncelemesi Sonunda Verilebilecek Kararlar

Red talebini esastan inceleyecek olan merci, taleple ilgili ya “Kabul” ya da “Red” kararı verebilecektir.

Hakimin Reddi Talebinin Kabulü Kararı

Red talebini esastan inceleyen merci, talebi hukuka uygun bulursa, reddi istenen hâkimin yerine başka bir hâkim tarafından davaya devam olunur.

Gerek istemin kabulüne dair merci kararının Bölge Adliye Mahkemesince kaldırılması halinde, gerekse istemin reddine ilişkin merci kararının Bölge Adliye Mahkemesince kaldırılması halinde, red
sebebinin ortaya çıktığı tarihten itibaren:

• Reddedilen hâkimce yapılmış olan (keşif vb.) işlemler,
• Red isteminde bulunan tarafça itiraza konu edilen işlemler ile
• Esasa ilişkin bulunan işlemler, davaya daha sonra bakacak hâkim tarafından iptâl olunur ( HMK43/3).

Keza, ikinci derece mahkemesi olan Bölge Adliye Mahkemesinin, Hâkimin reddine ilişkin talebin reddine dair kararın Yargıtay’ca temyizen bozulması veya red talebinin kabulüne ilişkin kararın
Yargıtay’ca temyizen onanması hallerinde de, red sebebinin doğduğu tarihten itibaren:

• Reddedilen hâkim tarafından yapılan işlemler ile
• Red talebinde bulunan tarafça itiraza konu edilen esasa ilişkin işlemler, davaya daha sonra bakacak olan Bölge Adliye Mahkemesi’nce iptal olunur (HMK. md. 44/3).

Hakimin Reddi Talebinin Reddi Kararı

Red talebinde bulunan tarafın bu istemi mercice reddedilir ise, yani talep yerinde görülmezse, hâkim davaya bakmaya devam eder (HMK. md.42/3).

Red talebiyle ilgili olarak mercice verilecek talebin reddi kararının gerekçesine göre, talepte bulunanların ayrıca ” Para Cezası” na çarptırılmaları da söz konusudur.

Hâkimin reddi talebinin:

(1) Kötüniyetle yapıldığının anlaşılmış bulunması halinde,

(2) Esas yönünden kabul edilmemiş bulunması halinde, talepte bulunanların her biri hakkında 500 liradan 5000 liraya kadar “Disiplin Para Cezası” na hükmolunur ( HMK42/4).

Bu iki şıkkın mefhûmu muhaliflerinden, yani;

• Hâkimin reddi talebi usûl yönünden kabul edilmemiş ise,
• Hâkimin reddi talebinin kötü niyetle yapılmadığı anlaşılmış ise,

bu gibi durumlarda disiplin para cezasına hükmolunmayacaktır.

Şayet, aynı davada, aynı hâkim hakkında, aynı tarafça ikinci kez red talebinde bulunulur da, mercice talep yine reddedilirse, hükmedilecek “disiplin para cezası” bir önceki miktarın iki katından az
olamaz (HMK. md. 42/5). Disiplin para cezasına hüküm halinde, davaya bakan mahkeme, dosyanın geliş tarihinden itibaren 2 hafta içinde disiplin para cezasının tahsili konusunda gereğini yapar (HMK. md. 42/6).

Hakimin Reddi Talebinin Reddi ile İlgili Kararlara Karşı İtiraz ve Kanun Yolları Nelerdir?

Hakimin Reddi Kararının Reddine Karşı İstinaf Yolu

Esasa ilişkin nihai hüküm bakımından “İstinaf Yolu” kapalı bulunan dava ve işlerde; hâkimin reddi talebiyle ilgili merci kararları kesindir. Bu nitelikteki kararlara karşı kanun yoluna gidilemez (HMK. md. 43/1).

Davayı sonlandıran esas hüküm bakımından “Kanun Yolu” açık bulunan dava ve işlerde ise, red talebi hakkındaki merci kararlarına karşı, tefhim (yüze karşı bildirim) veya tebliğ tarihinden itibaren 1 hafta içinde “İstinaf Yolu” na başvurulabilir. Böyle bir durumda, HMK. 347. madde hükmü uygulanmaz. Yani, istinaf dilekçesi karşı tarafa tebliğ edilmez. Bölge Adliye Mahkemesinin bu husustaki kararları kesindir (HMK. md. 43/2).

Red talebinin reddine ilişkin merci kararı Bölge Adliye Mahkemesi’nce uygun bulunmayıp kaldırılırsa veya red talebinin mercice kabul kararı Bölge Adliye Mahkemesi’nce uygun bulunursa, red sebebinin doğduğu tarihten itibaren reddedilen hâkim tarafından yapılmış olan işlemler ile red isteminde bulunan tarafça itiraz edilen esasa etkili işlemler, davaya daha sonra bakacak hâkim tarafından iptal olunur.(HMK. md. 43/3).

Hakimin Reddi Kararının Reddine Karşı Temyiz Yolu

Hakkimin reddi talebinin reddi ile ilgili verilen merci kararlarına karşı ikinci kanun yolu,”Temyiz Yolu”dur.

Davanın esasına ilişkin hüküm bakımından temyiz yolu kapalı bulunan dava ve işlerde, Bölge Adliye Mahkemesi başkan ve üyelerinin redlerine dair Bölge Adliye Mahkemesi kararları kesindir (HMK. 44/1).

Davanın esasına ilişkin esas hüküm bakımından temyiz yolu açık bulunan dava ve işlerde ise, red talebi hakkındaki karar, tefhim ( karşı bildirim) veya tebliğ tarihinden itibaren 1 hafta içinde Yargıtay nezdinde temyiz edilebilir. Böyle bir durumda da HMK. 347. madde hükmü uygulanmaz. Yani, temyiz dilekçesi karşı tarafa tebliğ olunmaz.

Yargıtay’ın temyiz incelemesi sonunda verdiği karar, kesindir (HMK. md. 44-2).

Bölge Adliye Mahkemesi hâkiminin reddine ilişkin talebin reddi konusundaki kararın temyiz edilmesi üzerine, Yargıtay’ca bozulması veya red talebinin kabulüne ilişkin mahkeme kararının Yargıtay’ca onanması durumunda, red sebebinin doğduğu tarihten itibaren reddedilen hâkim tarafından yapılmış olan ve red talebinde bulunan tarafça itiraza konu edilen esasa ilişkin işlemler, davaya daha sonra bakacak olan Bölge Adliye Mahkemesi’nce iptal olunur. (HMK. md. 44/3).

Önemle belirtilmelidir ki, hakkındaki red talebi, merciince kesin olarak kabul edilen bir hâkimin karar vermiş veya karara katılmış bulunması, “Yargılamanın Yenilenmesi” nedenlerindendir (HMK. md. 375/1-b).

Hakimin Reddi Sebepleri Tablosu

ÖZEL HUKUK YARGILAMASINDA HÂKİMİN YASAKLILIK HALLERİ VE REDDEDİLEBİLME SEBEPLERİ
HÂKİMİN   DAVAYA BAKMAKTAN YASAKLILIK HALLERİ	•        Taraflardan biriyle evlilik bağı olması (Boşanmış bulunsalar bile)•        Taraflardan biriyle kendisinin ya da eşinin altsoy-üstsoy ilişkisi bulunması   •       Taraflardan biriyle evlatlık bağı olması •       Taraflardan biriyle nişanlılık ilişkisi olması •        Taraflardan biriyle (3. derece dâhil) kan veya (ilişki sonlansa bile) kayın hısımlığı münasebeti bulunması •        Taraflardan birinin önceden vekili, vasisi, kayyımı veya müşaviri sıfatıyla hareket etmiş bulunması •        Görülen davanın, kendi davası olması ya da ilgisinin bulunması
HÂKİMİN   REDDEDİLME SEBEPLERİ	•        Taraflardan biriyle (4. derece de dâhil) yansoy hısımlığı bulunması•        Taraflardan biriyle dava husumeti veya düşmanlığı bulunması   •        Taraflardan birine ya da 3. kişiye (gerekmediği halde) davayla ilgili görüşünü açıklamış bulunması •        Taraflardan birine dava hakkında yol göstermesi ya da yönlendirici bilgi vermesi •        Baktığı davada (daha önce) tanıklık, bilirkişilik, yargıçlık veya hakemlik sıfatıyla görev ifa etmiş olması

Hakimin Reddi Talebinin İnceleme Süreci Tablosu

ÖZEL HUKUK YARGILAMASINDA HÂKİMİN YASAKLILIK HALLERİ VE REDDEDİLEBİLME SEBEPLERİ
HÂKİMİN   DAVAYA BAKMAKTAN YASAKLILIK HALLERİ	•        Taraflardan biriyle evlilik bağı olması (Boşanmış bulunsalar bile)•        Taraflardan biriyle kendisinin ya da eşinin altsoy-üstsoy ilişkisi bulunması   •       Taraflardan biriyle evlatlık bağı olması •       Taraflardan biriyle nişanlılık ilişkisi olması •        Taraflardan biriyle (3. derece dâhil) kan veya (ilişki sonlansa bile) kayın hısımlığı münasebeti bulunması •        Taraflardan birinin önceden vekili, vasisi, kayyımı veya müşaviri sıfatıyla hareket etmiş bulunması •        Görülen davanın, kendi davası olması ya da ilgisinin bulunması
HÂKİMİN   REDDEDİLME SEBEPLERİ	•        Taraflardan biriyle (4. derece de dâhil) yansoy hısımlığı bulunması•        Taraflardan biriyle dava husumeti veya düşmanlığı bulunması   •        Taraflardan birine ya da 3. kişiye (gerekmediği halde) davayla ilgili görüşünü açıklamış bulunması •        Taraflardan birine dava hakkında yol göstermesi ya da yönlendirici bilgi vermesi •        Baktığı davada (daha önce) tanıklık, bilirkişilik, yargıçlık veya hakemlik sıfatıyla görev ifa etmiş olması

HAKİMİN YASAKLILIK HALLERİNDE
İZLENECEK PROSEDÜR

• Yasaklılık, çekinmeyi zorunlu kılar.
• Çekinme, her aşamada istenebilir.
• Vekâletnamede özel yetki aranmaz.
• Taraflar muvafakat etse bile Hâkim, davaya bakamaz.
• Toplu mahkemelerde, ilgili hâkim, çekinme müzakeresine
  katılamaz.
• Çekinme kararları harçtan muaftır.
• Çekinme kararma karşı üst mahkemeye başvurulabilir.
• Üst Mahkemenin (Yani Bölge Adliye Mahkemesinin)
  vereceği karar kesindir.
• Yasaklı hâkimin baktığı davadaki tüm işlemleri, iptale
• Yasaklı hâkimin baktığı davada verdiği kararlar ya da
  katıldığı kararlar “Yargılamanın İadesi” nedenidir.

Avukat Saim İNCEKAŞ – Adana Avukatlık ve Hukuk Ofisi

Yazar: Avukat Saim İncekaş Yayınlandı: 08 Kasım 2018 Güncellendi: 22 Mayıs 2020 Usul Hukuku