ANAYASA MAHKEMESİNE BİREYSEL BAŞVURU SÜRECİ

ANAYASA MAHKEMESİNE BİREYSEL BAŞVURU SÜRECİ

Anayasa Mahkemesi’ne Bireysel Başvuru Yolu, Eylül 2010 tarihinde yapılan referandumla açılmıştır. 5982 sayılı kanunla yapılan, 1982 Anayasa’sının 148. ve 149. maddelerindeki değişiklikler Hukuk Sistemimize “Bireysel Başvuru Hakkı” yeniliğini getirmiştir.

Bireysel Başvuru, Anayasamızda yer alan “temel hak ve özgürlükler” den birinin “kamu gücü tarafından ihlâli” halinde mağduriyete uğrayanlarca kullanılabilen bir yoldur. Ancak, Anayasamızdaki her temel hak ve özgürlük ihlâli, bireysel başvuru kapsamına girmez. Eğer bir “temel hak ve özgürlük ihlâli”, Avrupa İnsan Hakları Sözleşmesi kapsamında yer alan temel hak ve özgürlük ihlâllerinden sayılmaktaysa, ancak o taktirde bireysel başvuruya konu edilebilir.

Örneğin HMK. md. 27’de düzenlenen “Hukuki Dinlenilme Hakkı“, Anayasa’da düzenlenen “Adil Yargılanma Hakkı“, aynı zamanda Avrupa İnsan Hakları Sözleşmesi kapsamında da yer aldığından Kamu Gücü tarafından ihlâli halinde bireysel başvuruya konu olabilir.

Anayasa Mahkemesine Başvuru Hakkının Kaynağı

# Anayasanın 148. ve 149. maddeleri

Bireysel başvuruda en temel mevzuat, Anayasamızın 148. ve 149. maddelerinde 5982 sayılı yasayla yapılan değişiklikler ve eklenen fıkralardır. Anayasa’nın 148. maddesine bireysel başvuru düzenlemesi ile ilgili olarak eklenen fıkralar şunlardır:

Herkes Anayasada güvence altına alınmış temel hak ve özgürlüklerinden, Avrupa İnsan Haklan Sözleşmesi kapsamındaki herhangi birinin Kamu Gücü tarafından ihlâl edildiği iddiasıyla Anayasa Mahkemesine başvurabilir.Başvuruda bulunabilmek için olağan kanun yollarının tüketilmiş olması şarttır. Bireysel başvuruda, Kanun Yolu’nda gözetilmesi gereken hususlarda inceleme yapılamaz.”

“Bireysel başvuruya ilişkin usûl ve esaslar kanunla düzenlenir.”

149. maddenin yeni birinci paragrafı şöyledir:

“Anayasa Mahkemesi, iki bölüm ve Genel Kurul halinde çalışır. Bölümler, başkan vekili başkanlığında dört üyenin katılımıyla toplanır. Genel Kurul, Mahkeme Başkanının veya başkanın belirleyeceği başkan vekilinin başkanlığında en az 12 üye ile toplanır. Bölümler ve Genel Kurul, kararlarını salt çoğunlukla alır. Bireysel başvuruların kabul edilebilirlik incelemesi için komisyonlar oluşturulabilir.”

# Anayasa Mahkemesinin Kuruluşu ve Yargılama Usûlü Hakkında Kanun Hükümleri

30.03.2011 T. ve 6216 Sayılı Anayasa Mahkemesinin Kuruluşu ve Yargılama Usûlleri Hakkında Kanun’un özellikle 45 ve 51. maddeleri, somut ve detaylı düzenlemelere yer vermiş bulunmaktadır.

# Anayasa Mahkemesi iç tüzüğü hükümleri

17.07.2012 tarihli ve 28351 sayılı Resmi Gazete’de yayınlanmış bulunan Anayasa Mahkemesi İç Tüzüğü de bireysel başvurunun işleyişiyle ilgili ayrıntılı düzenlemeler içermektedir.

Hangi Durumlarda Anayasa Mahkemesine Başvurabilirim?

Anayasa Mahkemesi’ne Bireysel Başvuru Yolu, bireyin, ancak Avrupa İnsan Haklan Sözleşmesi kapsammdaki temel hak ve hürriyetlerinin (kamu gücü tarafından) ihlâli iddiasıyla (ve mahkemelerin kesin olan hükümlerine karşı) başvurabileceği bir yoldur.

Bireysel başvuruya konu edilebilecek “temel hak ve özgürlük ihlâli”, ceza yargılamasına konu olabileceği gibi, özel hukuk yargılamasına da konu olabilir. Özel hukuk yargılamasına hakim olan hukuki ilkelerin bazıları (Hukuki Dinlenilme Hakkı) Anayasada düzenlenen Adil Yargılama Hakkı (madde 36) ile doğrudan ilgilidir.

Anayasada güvence altına alman temel hak ve hürriyetlerden (Türkiye’nin de taraf olduğu Avrupa İnsan haklan Sözleşmesi ve eki protokoller kapsamında yer alanlardan) birinin ihlâli iddiası varsa, bu iddialar, ilgililerince ve usulunce (yani idari ve yargısal başvuru yolları kullanılarak tüketilmek suretiyle) Anayasa Mahkemesi’ne götürülebilir (6216 S. Kn. md. 45).

Genel olarak Anayasamızda yer alan “Adil Yargı” ve “Mülkiyet Hakkı” gibi temel haklar, Avrupa İnsan hakları Sözleşmesinde ve Sözleşmenin Eki olan protokollerde de yer almaktadır. Anayasa Mahkemesi’ne Bireysel Başvuru Hakkı, İnsan Hakları Mahkemesine başvurudan önce, son olarak kullanılabilecek bir İç Hukuk Denetim Yoludur.

Bu bireysel iç hukuk yolu kullanımından tatminkar sonuç alamadığını ileri süren birey, aynı iddiaları, (usulunce) son olarak dış hukuk bireysel başvuru mercii olan Avrupa İnsan Hakları Mahkemesi’ne götürebilme hak ve imkanına sahiptir.

Anayasa Mahkemesine Hangi Süreler İçerisinde Başvuru Yapılır?

“Kanun Yolu” yargısal denetim yolları tüketilmeden Anayasa Mahkemesi’ne Bireysel Başvuruda bulunmak mümkün değildir. İdari ve adli kanun yolu başvuru hakları öncelikle kullanılmalıdır (6216 S. Ktt. md. 45).

Kanun Yolları (istinaf ve temyiz yollan) kullanılarak tüketildiği ve buna ilişkin nihâi kararın kesinleştiği tarihten (ki, bu tarih ilgiliye tebliğ tarihidir) itibaren 30 gün içinde Anayasa Mahkemesi’ne bireysel başvuru hakkı kullanılabilir (Anayasa Mahkemesi İç Tüzüğü md. 64). Başvuru hakkı, (ağır hastalık ya da zorlayıcı bir sebep gibi) haklı bir mazeretle süresinde yapılamamışsa, belgelendirmek kaydıyla, mazeretin bitiminden itibaren 15 gün içinde kullanılmalıdır.

Anayasa Mahkemesine Başvuru Usulü Nedir?

Anayasa Mahkemesine bireysel başvuru yazılı bir dilekçeyle yapılır. Başvuru, doğrudan Anayasa Mahkemesi’ne veya mahkemeler aracılığı ile veyahut yurt dışı temsilcilikleri vasıtasıyla yapılabilir (6216 S. Kn. md. 47).

Başvurucu, başvurusunu bizzat yapabileceği gibi vekili vasıtasıyla da yapabilir. Vekille ya da kanuni temsilciyle yapılan başvurularda “Yetki Belgesi” sunumu zorunludur. Anayasa Mahkemesi’ne bireysel başvuru, harca tâbidir (Anayasa Mahkemesi İç Tüzüğü md. 62).

Dilekçede Bulunması Gerekenler: Başvuru dilekçesinde (Bireysel Başvuru Formu’nda) başvurucunun adı, soyadı, TC. kimlik numarası, adresi ve iletişim bilgileri, ileri sürülen temel hak ve özgürlük ihlâlleri ve ihlâl gerekçeleri; yargısal başvuru yollarının ve kanun yollarının kullanılarak tüketildiğini belirten ve kanıtlayan kesinleşmiş kararlar; tebliğ-tebellüğ belgeleri; uğranılan zarar; dayanılan deliller; başvuru harcının ödendiğine dair harç ödeme dekontu yer almalıdır (6216 S. Kn. md. 47/3).

Anayasa Mahkemesi Tarafından Başvurunun İncelenme Süreci

Anayasa Mahkemesi’ne yapılan bireysel başvuruda “usûlden” ve “esastan” olmak üzere iki yönden inceleme yapılır. Öncelikle “Başvuru Koşulları” yönünden inceleme yapılır. Bu incelemede “Başvurunun Kabul Edilebilirlilik Şartları” bulunup bulunmadığına bakılır.

Başvurunun Kabul Edilebilirlilik Şartları” bulunmadığı tespit edilirse, esas yönünden bir inceleme yapmaya gerek görülmeden “başvurunun reddine” karar verilir. Örneğin, Bireysel Başvurucu, yerel mahkemenin nihâi kararma karşı “Kanun Yoluna Başvuru” hakkını kullanmayarak kararı kesinleştirmiş ve bu kesinleşmeden sonra Anayasa Mahkemesi’ne başvurmuş ise, bu durumda “başvurunun kabul edilebilirlilik şartları” oluşmadığından mahkemece işin esasına girmeden Red Kararı verilecektir.

Kabul Edilebilirlilik İncelemesi, “Komisyon”ca yapılır. Kabul edilmezlik kararı kesindir ve ilgililere tebliğ olunur (6216 S. Kn. md. 48/3-4). Bireysel başvurunun esastan incelemesi koşulları varsa, incelemeyi (bir başkan vekili ile yedi üyeden oluşan) Anayasa mahkemesi ilgili Bölümü yapar. İlgili Bölüm (bir başkan vekili ve dört üyenin katılımıyla) toplanır ve karar verir (Anayasa Mahkemesi İç Tüzüğü md. 2).

Anayasa Mahkemesi ilgili komisyonları ve ilgili bölümleri, bireysel başvuruyu incelerken (öncelikle ileri sürülen ihlâlin, Avrupa İnsan Hakları Sözleşmesi ve Eki protokoller kapsamında yer alan) temel hak ve özgürlüklerden olup olmadığına bakar. İlke olarak, inceleme dosya üzerinden yapılır. Gerek görülürse, duruşma da yapılabilir.

Mahkeme, esas inceleme sonunda iki karardan birini verecektir: Ya “başvurucunun temel hakkının ihlâl edildiğine” ya da “başvurucunun hakkının ihlâl edilmediğine” kararı verilecektir. Anayasa Mahkemesi, “Yerindelik Denetimi” yapamaz (6216 S. Kn. md. 50/1).

Anayasa mahkemesi, başvurucunun bir temel hakkının ihlâl edildiği tespitinde bulunursa, aşağıdaki kararlardan birini vermek durumundadır:

a. Temel hak ihlâli, bir mahkeme kararından kaynaklanmış ise, ihlâli ve ihlâlin sonuçlarını gidermek amacıyla yeniden yargılama yapılmak üzere, dosyayı ilgili mahkemeye göndermek.
b. Yeniden yargılama yapmakta başvurucunun hukuki yararı yoksa, başvurucu lehine tazminata hükmetmek.
c. Başvurucuya genel mahkemelerde dava açılması yolunu göstermek.

Yeniden yargılama yapmak konumunda bulunan mahkeme, Anayasa Mahkemesince tespit olunan “ihlâl”i ve sonuçlarını ortadan kaldıracak biçimde (mümkünse) dosya üzerinden karar verir (6216 S. Kn. md. 50/2).

“Anayasa Mahkemesi Bireysel Başvuru İncelemesi”nden beklediği sonucu alamayan kişi, nihâi kararın kendisine tebliğinden itibaren 6 ay içinde “Dış Hukuk Denetim Yolu” olan Avrupa İnsan Hakları Mahkemesi’ne bireysel başvuru hakkını kullanabilir.

Anayasa Mahkemesine Bireysel Başvuru

Avukat Saim İNCEKAŞ – Adana Avukatlık ve Hukuk Ofisi

Yazar Hakkında: Avukat Saim İncekaş

Saim İncekaş, Adana Barosu'na kayıtlı bir avukattır. 2016 yılından bu yana Merkezi Adana'da bulunan ve kurucusu olduğu İncekaş Hukuk Bürosu'nda çalışmaktadır. Yüksek lisans derecesi ile hukuk eğitimini tamamladıktan sonra bu alanda birçok farklı çalışma yürütmüştür. Özellikle aile hukuku, boşanma, velayet davaları, çocuk hakları, ceza davaları, ticari uyuşmazlıklar, gayrimenkul, miras ve iş hukuku gibi alanlarda uzmandır. Saim İncekaş, sadece Adana Barosu'nda değil, aynı zamanda Avrupa Hukukçular Derneği, Türkiye Barolar Birliği ve Adil Yargılanma Hakkına Erişim gibi dernek ve kuruluşlarda da aktif olarak görev almaktadır. Bu sayede, hukukun evrenselliği konusundaki farkındalık ve hukuk sistemine olan güveni arttırmaya yönelik birçok çalışmada yer almaktadır. Randevu ve Ön Görüşme İçin WhatsApp Üzerinden Hemen İletişime Geçin

Bir yanıt yazın

E-posta adresiniz yayınlanmayacak. Gerekli alanlar * ile işaretlenmişlerdir