Bu yazıda, Türk hukuk sisteminin temel taşlarından biri olan Türk Medeni Kanunumuzun 1. maddesine derinlemesine bir bakış atıyorum. Bu madde, kanunlarımızdaki boşlukları doldurma ve hukukun genel ilkelerini uygulama açısından kritik bir öneme sahiptir. Yazımda, bu maddenin tarihsel gerekçelerini, günümüzdeki uygulamalarını ve hukuk sistemi içerisindeki yerini detaylı bir şekilde ele alacağım.
Öncelikle, TMK Madde 1’in hukuk sistemimizdeki rolünü ve önemini açıklayacağım. Ardından, örf ve adetler ile hâkimin serbest takdir yetkisinin bu madde kapsamındaki kullanımına dair örneklerle, Madde 1’in uygulanış biçimlerini inceleyeceğim. Ayrıca, bu maddenin çözüm sağladığı tipik uyuşmazlıklar üzerinden gerçek hayattan örnekler sunarak, Madde 1’in pratikteki etkilerini gözler önüne sereceğim.
Yargı kararları ve hukuki yorumlar aracılığıyla Madde 1’in uygulama alanlarını ve Türk hukuk sisteminde nasıl bir etki yarattığını ortaya koyacağım. Böylece, okuyucularıma Türk Medeni Kanunu’nun 1. maddesinin hukuk dünyasındaki yerini ve önemini kapsamlı bir şekilde anlatmayı hedefliyorum.
Türk Medeni Kanunu Madde 1 Tam Metni
Türk Medeni Kanunumuzun “Hukukun uygulanması ve kaynakları” başlıklı 1. maddesi şu şekildedir:
| TMK Madde 1 | Kanun, sözüyle ve özüyle değindiği bütün konularda uygulanır. Kanunda uygulanabilir bir hüküm yoksa, hakim, örf ve adet hukukuna göre, bu da yoksa kendisi kanun koyucu olsaydı nasıl bir kural koyacak idiyse ona göre karar verir. Hakim, karar verirken bilimsel görüşlerden ve yargı kararlarından yararlanır. |
Maddenin bağlı olduğu başlık ise şu şekildedir:
| Madde Başlığı: | Hukukun uygulanması ve kaynakları |
Madde Gerekçesi
Türk Medeni Kanunu’nun 1. maddesinin meclis görüşmeleri esnasında okunan gerekçesi şu şekildedir:
Yürürlükteki Kanunun 1. maddesini karşılamaktadır.
Madde olduğu gibi korunmuş fakat gerek amaç ve içeriğini daha iyi ifade etmesi bakımından, gerek dilinin daha anlaşılır bir hale getirilmesi yönünden yeniden kaleme alınmıştır.
Maddenin kenar başlığı “Kanunu Medeninin Tatbiki” şeklindedir. Bu kenar başlık maddenin uygulama alanıyla uyumlu değildir. Çünkü, madde sadece Medeni Kanunun uygulanmasını düzenleyen bir madde olmayıp genel olarak hukukun kaynaklarını düzenlemektedir. Maddede sayılan kaynaklar medeni hukukta olduğu kadar özel hukukun diğer dallarında da geçerli olan kaynaklardır. Bu sebeple, maddenin kenar başlığı “Hukukun uygulanması ve kaynakları” şeklinde değiştirilmiştir.
Yürürlükteki maddede yer alan “lafziyle veya ruhiyle” sözcükleri yerine daha anlaşılır bir ifadeyle “sözüyle ve özüyle”; “temas ettiği” deyimi yerine “değindiği”; “vazıı kanun” yerine “kanun koyucu”; “vazedecek” yerine “koyacak” sözcükleri kullanılmıştır. Hakim kanunu hem sözü hem de özüyle birlikte ele alarak uygulayacaktır. Sadece sözüyle veya sadece özüyle uygulaması söz konusu olmayacaktır.
Maddenin üçüncü fıkrası “Hakim, karar verirken bilimsel görüşlerden ve yargı kararlarından yararlanır.” şeklinde daha arı bir Türkçe ile kaleme alınmış, daha anlaşılır hale getirilmiştir.
İlgili Önemli Yargı Kararları
Türk Medeni Kanunu’nun 1. maddesi ile birebir ilgili yargı kararı belirtmek kolay değildir, çünkü bu madde, genel hukuki prensipler ve yargıçların takdir yetkisi ile ilgilidir. Bu maddeye dayanan yargı kararları genellikle şu şekillerde ortaya çıkar:
- Kanunlarda Açıkça Düzenlenmemiş Durumlar: Türk Medeni Kanunu’nun 1. maddesi, kanunlarda açıkça düzenlenmemiş durumlarla karşılaşıldığında yargıçlara rehberlik eder. Bu nedenle, kanunlarla öngörülmeyen özel durumları içeren davalarda bu maddeye atıfta bulunularak özgün kararlar verilir.
- Örf ve Adetlere Dayalı Kararlar: Yargıçlar, örf ve adetlere dayanarak verecekleri kararlarda, bu maddeyi temel alırlar. Bu, özellikle toplumsal ve kültürel normların hukuki çözüm olarak kabul edildiği durumlarda görülür.
