TESPİT DAVASI NEDİR, ŞARTLARI NELERDİR?

Avukat Saim İncekaş tarafından MAKALELER Medeni Usul Hukuk Muhakemesi

Sayfa İçeriği (Özet)

Tespit davası nedir? Tespit davası dilekçesi nasıl hazırlanır ve tespit davasında dikkat edilmesi gereken şartlar nelerdir? Tespit davası için zamanaşımı ne kadardır?

Tespit Davası Ne Demektir?

Tespit davaları, bir hakkın veya hukuki ilişkinin varlığının ya da yokluğunun yahut bir belgenin sahte olup olmadığının belirlenmesinin mahkemeden istenilmesi talebidir. (HMK md106)

Tespit davası davacı tarafın bir hukuki ilişkinin varlığı, yokluğu veya içeriğinin belirlenmesi hakkında tespit hükmü elde etmek amacıyla açtığı davadır. Tespit davası ile sadece taraflar arasındaki hukuki ilişkinin varlığı,
yokluğu, ya da tereddütlü içeriği tespit edilir.

Tespit davaları “olumlu (müsbet) tespit davası“, “olumsuz (menfi) tespit davası” diye ayrılabilir.

Örneğin, kiracılık ilişkisinin tespiti davası olumlu tespit davası; kişinin borçlu bulunmadığının tespiti davası, bir olumsuz (menfi) tespit davasıdır.

Tespit Davası Açabilmek İçin Şartlar Nelerdir?

Tespit davalarının açılabilmesi için iki önemli şart vardır:

Tespitte hukuki yarar bulunması;
Tespitin konusunun tespite elverişli bulunması.

Tespit Davasında Hukuki Yarar Şartı

Tespit davası açmak isteyen davacının kanunlarda belirtilen istisnalar dışında tespitte hukuki menfaatinin yani hukuksal korunmaya değer güncel bir yararının bulunması gerekir.

Örneğin, bir kişinin, bir malın kendisine aidiyetini ileri sürerek bir “aidiyet tespiti davası” açmasında güncel ve hukuksal yarar vardır.

Tespit Davasında Konunun Tespite Elverişli Olması Şartı

Yasada belirtildiği üzere (HMK md 106/1), bir hakkın veya bir hukuki ilişkinin varlığı / yokluğu yahut bir belgenin sahte olduğu / olmadığı hususları, konu olarak tespit istemine elverişlidir.

Ama maddi olgular (vakıalar) yalnız başına bir tespit davasına konu olmaz.(HMK md 106/3).

Örneğin, bir kişi mahkemeden, kendisine hakaret edildiğinin tespitine karar verilmesi talebinde bulunamaz. Çünkü, böyle bir tespit kişiye tek başına hukuki bir yarar sağlamış olamaz. Fakat kişi, şartları varsa “Delil (Kanıt) Tespiti” yoluna gidebilir.

Tespit Davası Nasıl Açılır?

Tespit Davası açılırken davacı dava dilekçesinde açık bir şekilde talep sonucunu belirtmelidir. Bu hüküm eda davalarından farklı olarak tespit davalarında ancak tahkikat aşamasında kesin olarak belirlenebileceği için bu süreçte uygulanabilir.

Dava açarken mutlaka dava konusunun parasal değerinin belirtilmesi gerekmektedir. Genel nitelikteki tespit davaları eda davasının öncüsü olduğu için eda davaları gibi harca tabidirler. Davacı dava açarken nispi bir harç ödeyecektir bu sebeple bir değer bildirmesi gerekir.

Davacı davasını açarken hukuki yararının varlığını ortaya koymalıdır. Tespit davası ile elde edilebilecek hukuki koruma başka bir dava türü ile de elde edilebiliyorsa kişinin tespit davası açmasında hukuki bir yararının olduğundan bahsetmek zordur.

Tespit davasının konusu ancak hukuki ilişkilerdir ve bu ilişkilerinde somut nitelik arz etmesi gerekir. Tespit davası sonucunda gerek kabul gerek ret kararı verilsin, verilen iki karar da tespite yönelik kararlardır.

Tespit davalarında da eda davalarında olduğu gibi vekalet ücreti nispi
tarifeye göre belirlenecektir.

Tespit hükmü kesin hüküm ve kesin delil mahiyetindedir. Tespit hükmü madde 106’da ele alınan şekliyle icraya konu olamazken madde 107’de belirtilen türü ilamsız icra takibine konu olabilmektedir. Tespit hükümlerinin yargılama giderlerine ilişkin kısmı ise ilamlı icranın konusunu oluşturmaktadır.

Tespit davasında temyiz sınırı öncüsü olduğu eda davasının değerine göre belirlenmektedir. 6100 sayılı Yasa’nın 107/ 3. fıkrasındaki tespit davası belirsiz alacak davasının bir başka biçimde uygulanması niteliğindedir.

Hangi Hallerde Tespit Davası Açılabilir?

Kanunda belirtilen haller dışında tespit davası açmak isteyen davacı eda davası ile inşai davalardan farklı olarak korunmaya değer güncel bir yararının bulunduğunu açıkça ispat etmek zorunluluğu altındadır.

Bir hukuki ilişki bakımından henüz şartları oluşmadığı için eda davası açılamıyorsa bu hukuki ilişki hakkında tespit davası açma hakkı saklıdır. Bu durumda tespit davası eda davasının öncüsü niteliği arz etmektedir.

Tespit Davasının Sonuçları

Tespit davalarında verilen kararlar, Eda Davalarından farklı olarak, cebrî icraya konu olmaz. Sadece tespit davasının yargılama giderleri cebrî icraya konulabilir.

TESPİT DAVASI DETAYLARI

İddia ve savunmaya mahkemece toplanıp değerlendirilen deliller ile duruşma tutanaklarına yansıyan bilgi ve belgelere göre dava açmakta hukuki yararının bulunmadığı belirlenmiştir. Kural olarak tespit davasının dinlenebilmesi için genel dava şartlarından başka iki özel koşula daha ihtiyaç vardır. Gerçekten sözü edilen ve aşağıda açıklanan koşullar,öğretide .. ve yerleşik Yargıtay uygulamasına tesbit davasına kendine özgü koşulları olarak nitelendirmektedir.

Sözü edilen özel koşullara gelince;

1- Özel koşulların ilki, tespit davasının konusunu ancak bir hukuki ilişkinin oluşturabileceği tartışmasızdır. Gerçekten, tespit hükmü, hak ve alacakların doğduğu hukuki ilişkinin mevcut olup olmadığını tespit etmekte olup, miktarları hakkında bir şey içermez. Bu nedenle uygulamada, konusu, yalnızca maddi vakıa yada vakıalar olan tespit davaların dinlenemeyeceği sonucuna varılmıştır. Kural olarak maddi vakıa ya da vakıalar ancak hukuki bir ilişki ile birlikte tespit davasına konu olabilirler.

2- Davacının sözünü ettiği açık bir anlatımla öne sürdüğü hukuki ilişkinin, mevcut olup olmadığının, hemen tespitinde, hukuki bir yararı bulunmalıdır. Hukuki yarar koşulu, tespit davasını hükme bağlayan tüm yasalarda öğretide ve uygulamada kararlılıkla aranmaktadır.

Öte yandan, bir hukuki ilişkinin, hemen tespitinde, hukuki yararın varlığının kabul edilebilmesi için, üç koşulun birlikte olması zorunludur. Sözü edilen üç koşulu hemen açıklamak gerekirse;

A ) Davacının bir hakkı veya hukuki durumunun halihazır bir tehlike ile ciddi biçimde tehdit edilmiş olması ve sözü edilen TEHLIKENIN YAKIN VE TEHDİDİN CİDDİ OLMASI GEREKİR.

B ) Bu ciddi tehdit sebebiyle davacının hukuki durumunun tereddüt ya da belirsizlik içinde olması, bu hususun davacı için bir zararı meydana getirebilecek nitelikte bulunması gerekir. Tehdit, objektif olarak değerlendirildiğinde, bir zarar doğurabilecek nitelikte olmalıdır.

C ) Yalnızca koşulları usulün 237. maddesi hükmünde tanımlanan biçimde kesin hükmün sonuçlarını meydana getiren, cebri-icraya yetki vermeyen, bir başka deyişle icra ve infaz kabiliyeti bulunmayan TESPİT HÜKMÜNÜN BU TEHLİKEYİ ORTADAN KALDIRACAK NİTELİKTE OLMASI ZORUNLU OLDUĞU GİBİ, DAVACININ, HUKUKEN KORUNMA İHTİYACI DA HALİ HAZIRDA BİLİNMELİDİR. ÖZELLİKLE HUKUKİ YARAR KOŞULU TESPİT DAVASININ AÇILDIĞI GÜNDE MEVCUT OLMALI VE BU KOŞULUN HÜKÜM VERİLDİĞİNDE VARLIĞINI DA SÜRDÜRMESİ ZORUNLUDUR. Açıklanan nedenle davacının, hukuki korunma ( himaye ) ihtiyacını, başka bir vasıta ile tamamen tatmin edebilmesinin mümkün olduğu hallerde, hukuki ilişkinin mücerret tespitinde, hukuki yararının bulunmadığı bu nedenle tespit davası açamayacağı kuşkusuzdur.

Kural olarak, öğretide ve yerleşik Yargıtay uygulamasında “EDA DAVASI” açılmasının mümkün olduğu hallerde tespit davası açılmasında hukuki bir yararın bulunmadığı kabul edilmiştir.

Sözü edilen kuralın ayrık hali olarak “eda davası” ile elde edilecek tespit hükmünün kapsamı, tespit davası ile elde edilecek hükmünün kapsamından daha dar ise, “eda davası” açılması mümkün olmasına rağmen, eda davasından, bağımsız olarak ayrı bir tespit davası açılabileceği de öğretide ve uygulamada karalılık kazanmıştır.

Az yukarıda genel dava şartlarından ayrık olmak üzere tespit davasına özgü koşulların mahkemece resen gözetilmesi belirtmek gerekirse HUKUKİ YARAR, DAVA KOŞULUDUR.

Somut olaya gelince, davacının davaya konu taşınmazda paydaş olmadığı, taşınmazın ortaklığının giderilmesi için açılmış bir dava veya kamulaştırma işleminin de bulunmadığı, tespit davası açılabilmesine imkan tanıyan HUMK m. 567 ve Kamulaştırma Kanunu’nun 19. maddesi hükmünün somut olayda uygulanmasına imkan olmadığı, davacının babasına haricen yapılan satış ve babasının davacıya yaptığı satışın yasal olarak geçerli olmadığı ve herhangi bir hukuksal sonuç doğurmayacağı gözetildiğinde, davacının tespit davası açmakta hukuki yararının ve ayrıca alacak davası açma hakkının bulunmadığı kuşkusuzdur (7. HD. 9.11.2009, 3585/5034).

Belirsiz Alacak Davası Açabilecekken Tespit Davası Açarsam Ne Olur?

Eğer davacı belirsiz alacak davası açmış olsa idi davası sonucunda elde ettiği ilam ile ilamlı icra yoluna başvurabilir iken tespit davası açarsa verilen tespit hükmü ile sadece genel haciz yolu ile takip yapabilecektir. Ancak borçlu takibe itiraz ederse davacı itirazın iptali davası açtığında yüzde yirmi inkar tazminatına hükmedilmesini isteyebilecektir. Açılan bu tespit davası tespit davasına konu ilişkilerden tazminat ve alacakların tümü için hem zamanaşımını kesecek hem de 6100 sayılı kanun öncesinde miktarının belirlenmesi imkansız olan tazminat ve alacaklar için açılması zorunlu olan kısmi davanın sakıncalarını ortadan kaldıracaktır.

HMK 106 ile 107 arasındaki tespit davasının farkı nedir?

HMK md 106’daki tespit davası ile yine aynı yasanın 107. maddesi 3. fıkrasında bahsedilen tespit davaları birbirlerine karıştırılmamalıdır. Anlam ve kapsam olarak birbirlerini karşılamazlar. Örneğin 106. maddede ele alınan tespit davası bir hakkın ya da hukuki bir ilişkinin varlığı ya da yokluğu gibi tespitlere ilişkin olup maddi vakıaları tek başına konu edinemezken 107. maddedeki tespit davası edaya dönük özel nitelikte bir dava türüdür. Madde 106’ya dayanarak verilmiş bir tespit kararına ilişkin işlem yapılamadığı halde madde 107’ye dayanarak verilen tespit hükmü genel haciz yolu ile takibe konu yapılabilir. Madde 106’ya dayanarak verilen tespit hükmü 107. maddeye göre verilen tespit hükmüne göre oldukça geniş kapsamlıdır. Madde 107’ye göre tespit davası belirli konularla sınırlı olarak açılmaktadır. Bu konular da tazminat ve alacaklara ilişkin tespitlerdir.

Manevi Tazminatın Tespiti Davası Açılabilir Mi?

Hukuk Muhakemeleri Kanununa göre manevi tazminat talepleri ile ilgili tespit davası açma imkanı vardır. Tespit davasının anıldığı iki maddeye göre de dava açma hakkı bulunmaktadır.

İlgili Makaleler: