Artmirasçı Ne Demektir?
Artmirasçı atama yedek mirasçı atamadan farklıdır. Benzer yönleri vardır. Her ikisi de maddi anlamda ölüme bağlı tasarruftur. Aradaki fark, yedek mirasçı atamada ölüme bağlı tasarruftan yararlanan bir kişi varken, artmirasçı atamada ölüme bağlı tasarruftan yararlanan iki kişi veya kişilerin olmasıdır. Bunlardan birincisi önmirasçı, İkincisi son mirasçıdır.
Eski yasa birincisine nakil ile mükellef mirasçı, İkincisine namzet diyordu. Yeni yasa birincisine önmirasçı, İkincisine artmirasçı demektedir.
Artmirasçı atama hem belirli mal bırakma tasarrufu şeklinde hem de mirasçı atama tasarrufu şeklinde gerçekleşebilir. Ancak her iki halde de hem önmirasçı hem de artmirasçı mirasbırakanın mirasçısıdır.
Örneğin, mirasbırakan, “Öldüğümde terekenin yarısı A’nın, onun ölümünde de B’nin olsun” veya “Öldüğümde terekenin yarısı A’nın, onun ticareti terk etmesi halinde B’nin olsun” dediğinde
artmirasçı atama vardır.
Artmirasçılıkta ölüme bağlı tasarruftan kademeli olarak birden fazla kişi yararlanır. Örneğin, 10 yıl önmirasçı yararlanır, sonra artmirasçı yararlanır.
Kademe iki midir? Üç veya dört olabilir mi?
Yasa, mirasçılıkta iki kademe öngörmüş, üçüncü kademeyi yasaklamıştır. Artmirasçıya da mirası diğer bir kişiye nakletme borcu getirilemez (MK m. 521/f. II). Mirasın kaderi belirsiz olduğu ve kademe çoğaldıkça mirasçılar arasında anlaşmazlıklar çıkabileceği gerekeçesiyle yasa koyucu iki kademe öngörmüştür.
Artmirasçıya mirasın geçmesi iki aşamada gerçekleşir.
Birinci Aşama
Birinci aşama mirasbırakanın ölümünden, yani, mirasın açılmasından artmirasçıya geçiş anına kadar devam eder.
Önmirasçı | Artmirasçı |
Birinci Aşama | İkinci Aşama |
Birinci aşama önmirasçının ölüme bağlı tasarruftan yararlanma evresidir. Artmirasçı için birinci aşama bir risk aşamasıdır. Bu nedenle birinci aşama için artmirasçıyı koruma olanakları getirilmiştir. Bu olanaklar önmirasçının, artmirasçıya zarar verecek tarzda malda tasarruf etmesini önlemeye yöneliktir. MK’nun 523. maddesinde düzenlenmiş bu önlemler şu şekilde sıralanabilir:
- Miras açılır açılmaz artmirasçı ataması şeklinde bir ölüme bağlı tasarruf varsa sulh mahkemesince önmirasçıya geçen mirasın defteri tutulur.
Defter, tedbir niteliğinde bir defter değildir, artmirasçı atama ile ilgili esasa ilişkin bir defterdir. Buradaki mahkeme, sulh hukuk mahkemesidir, aile mahkemesi değildir. Aile Mahkemeleri Kanun’unda yapılan son değişiklik ile tereke defterinin tutulması vs. işler aile mahkemesinin görevi olmaktan çıkarılmıştır.
- Taşınmazlar söz konusu ise tapuya şerh verilir. MK’nun maddesi, hangi tür tasarruf yetkisi kısıtlamalarının tapu siciline şerh edilebileceğini sınırlı olarak saymıştır. Üçüncü bendinde de artmirasçı atanması gibi şerh verilmesi kanunen öngörülen işlemler yer almaktadır. Şerhin etkisi tasarruf yetkisini kısıtlamaya yöneliktir.
- Güvence istenebilir.
Sulh hukuk hakimi önmirasçıya geçen çok kıymetli taşınırlar, hamiline yazılı hisse senetleri, antikalar vs. olduğunu tespit ederse, bunlar için önmirasçıdan güvence istenebilir. Ancak bunu mirasbırakan aksine iradesi ile engellememiş olması gerekir.
- Güvence verilmez veya artmirasçının haklarını tehlikeye sokan davranışlarda bulunulursa (örneğin, önmirasçının yurtdışına kaçma teşebbüsü var veya mirası hor kullanıyor) mirasın resmen yönetilmesi istenebilir. Bu, yargı kararıyla terekenin yönetilmesi demektir (MK m. 523/f. E).
Birinci aşamanın gerçekleşmesine engel bir hal doğabilir mi? Önmirasçının mirasçılığma engel bir hal doğarsa ne olacaktır?
Örneğin, mirasbırakan, “Öldüğümde bürom A’ya kalsın, A öldüğünde de B’ye kalsın” diyor. A, mirasbırakandan önce ölmüşse veya A hayatta olmakla birlikte mirastan yoksunluk hali varsa ne olacaktır?
Yasa m. 525/f. IIFde bu durumu düzenlemiştir: “Önmirasçı mirasbırakanın ölümünde sağ değilse veya mirastan yoksun kalmışsa ya da mirası reddederse, miras artmirasçıya geçer”.
Önmirasçının mirasçılığına engel bir hal doğarsa miras, önmirasçının mirasçılarına değil, artmirasçıya kesin olarak geçer. Bu haller:
- Mirasbırakandan önce ölüm
- Çıkarma
- Mirastan yoksunluk
- Mirasın reddi.
MK m. 525/f. IIFde mirasçılıktan çıkarma sayılmamış olmakla birlikte mirasçılıktan çıkarma da mirasçılığı engelleyen bir hal olduğundan buraya dahil edilmelidir. Bu hallerden biri doğarsa ölüme bağlı tasarrufun konusu terekeye dönmez, önmirasçınm mirasçılarına geçmez, artmirasçıya geçer.
İkinci Aşama
İkinci aşamanın ne zaman başlayacağı konusunda mirasbırakanın iradesine bakılır. Örneğin, mirasbırakan bunu önmirasçının ölümüne bağlayabilir, süre tayin edebilir (10 yıl A yararlansın, daha sonra B’ye geçsin gibi).
Mirasbırakan süre tayin etmişse ve belirlenen süre dolmadan önmirasçı ölmüşse ne olacaktır?
Örneğin, mirasbırakan 20 yıl süre ile A’ya daha sonra artmirasçıya bırakmışsa ve A, 10. yılda ölmüşse ne olacaktır?
Kalan 10 yılı önmirasçının kendi mirasçıları tamamlayacaktır.
Artmirasçının mirasçılığına bir engel çıkarsa ne olacaktır?
Örneğin, artmirasçı mirasın kendisine geçiş anında hayatta değilse ne olacaktır?
Yasa burada önmirasçı lehine yorum yapmıştır. Miras, kesin olarak önmirasçıya kalır, artmirasçının mirasçılarına geçmez (MK m. 525/f. II).
Bunun dışındaki hallerde ikinci aşamanın başlaması ile birlikte artmirasçı mirası kesin olarak kazanır. Önmirasçı artmirasçıya, bir başka ifade ile ölüme bağlı tasarrufa zarar vermişse bu zarardan sorumludur. Mirasın açıldığı anda, ölüme bağlı tasarrufun konusu ne durumdaysa önmirasçı artmirasçıya onu devredecektir.
Önmirasçının mirasçılığı bozucu şarta, artmirasçının mirasçılığı geciktirici şarta bağlıdır. Ancak, artmirasçı atama koşula bağlı bir tasarruf değildir, sadece bünyesinde şartı içeren bir tasarruftur.