Sözleşmeler, tarafların hak ve yükümlülüklerini belirleyen önemli belgelerdir. Özellikle iş hayatında sözleşmeler, taraflar arasındaki ilişkinin temelini oluşturur. Bu nedenle sözleşmelerin sağlam bir şekilde hazırlanması ve tarafların haklarının güvence altına alınması büyük önem taşır.
Noter onaylı sözleşmeler, sözleşmelerin güvenilirliğini ve bağlayıcılığını artırır. Noterler, devlet tarafından atanmış, eğitimli ve deneyimli hukukçulardır. Bir sözleşmenin noter tarafından onaylanması, o sözleşmenin hukuki açıdan güçlü olduğunun bir göstergesidir. Noter onaylı sözleşmeler, taraflar arasında yaşanabilecek ihtilafları önlemeye yardımcı olur. Ayrıca mahkemede delil niteliği taşır. Bu nedenle önemli sözleşmelerin noterde yapılması ve onaylatılması tavsiye edilir.
Noter Onaylı Sözleşmenin Avantajları
Noter onaylı sözleşmelerin resmiyet, delil ve güvenirlik yönünden birçok avantajı vardır. Kısa başlıklar halinde açıklayalım:
Resmiyet Kazanması
Noter onaylı bir sözleşme, taraflar arasında yapılan sözlü bir anlaşmaya nazaran daha fazla resmiyet kazanır. Noterin sözleşmeyi onaylaması, devletin o sözleşmeye itibar ettiği anlamına gelir. Bu da yapılan sözleşmenin büyük ölçüde hukuka uygun dolayısı ile güçlü olması demektir.
Gerçekten de Noterlik Kanunu’nun 82. maddesinin 1. fıkrasına baktığımızda noterlerin işlemlere resmiyet kazandırdığını anlayabiliriz: “Bu kanun hükümlerine göre belgelendirilen işlemler resmi sayılır.”
Kesin Delil Niteliği Taşıması
Noter onaylı sözleşmeler, ileride çıkabilecek uyuşmazlıklarda delil niteliği taşır. Taraflardan biri sözleşme şartlarına uymazsa, noter onaylı sözleşme mahkemede delil olarak sunulabilir.
Delil niteliği yönünden Noterlik Kanunu’nun 82. maddesinin 2. fıkrası noterin belgelendirdiği işlemin aksi ispatlanana dek geçerli olduğunu söyler: “Noterler tarafından bu kısmın ikinci bölümünün hükümlerine göre düzenlenmiş olan hukuki işlemler, sahteliği sabit oluncaya kadar geçerlidir.”
Yine noter onaylı senedin kesin delil niteliği taşıdığı Hukuk Muhakemeleri Kanunu’nun 204. maddesinin 1. fıkrasında kanun koyucu tarafından şu şekilde ifade edilmiştir: “İlamlar ile düzenleme şeklindeki noter senetleri, sahteliği ispat olunmadıkça kesin delil sayılırlar.”
Taraflar İçin Güvenilir Olması
Noter huzurunda atılan imzalar, tarafların o sözleşmeyi özgür iradeleriyle imzaladıklarını gösterir. Ayrıca ileride bir uyuşmazlık çıkması durumunda taraflar ‘bu imza benim değil’ gibi bir itirazda bulunamaz. Çünkü noter hüviyet tespiti yaparak imzaları alır. Böylece taraflar arasında anlaşmazlık çıkma ihtimali azalır.
Güvenilirlik açısından ise Noterlik Kanunu’nun 82. maddesinin 3. fıkrası noterin belgelendirdiği işlemde atılan imzaların sahteliğinin iddia edilemeyeceği kabul edilir: “Bu kısmın üçüncü bölümü hükümlerine göre noter tarafından yapılan imza onaylaması, onaylanan imzanın ilgiliye ait oluşunu belgelendirme niteliğinde bulunup, hukuki işlemlerin içindekileri kapsamaz. Bu işlemlerde imza ve tarih, sahteliği sabit oluncaya kadar geçerlidir.”
Sözleşme Türleri
Türk Hukuku’nda sözleşmeleri yazılı, sözlü ve resmi sözleşmeler şeklinde gruplandırabiliriz. Bu yazının konusu noterde yapılan sözleşmeler olduğundan, bizi ilgilendiren kısım resmi sözleşmeler grubudur.
Resmi sözleşmeler, belirli bir form ve prosedür gerektiren ve genellikle devlet kurumları, yetkili organlar veya noterler tarafından onaylanan sözleşmelerdir. Bu tür sözleşmelere gayrimenkul satışı, vasiyetname, vekaletname gibi örnekler verebilirim. Resmi sözleşmelerin yasal anlamda geçerli olabilmesi için noterde yapılmaları zorunludur.
Hangi Sözleşmelerin Noterde Yapılması Gerekir?
İzah ettiğim üzere, resmi sözleşmeler noter huzurunda yapılmadıkça geçerli olmazlar, bu nedenle noterde yapılması gereken sözleşmelerin başında resmi nitelikli sözleşmeler gelir. Bunun yanında önemli sözleşmelerin de mutlaka noter onaylı olarak yapılmasını öneriyorum.
Türkiye’de noter onayı gerektiren başlıca sözleşme türleri şunlardır:
- Taşınmaz şerhleri, satış veya satış vaadi sözleşmeleri: Konut, arsa, tarla gibi taşınmazların satışında noter sözleşmesi şarttır. Aksi takdirde tapu devri yapılamaz.
Örneğin Türk Medeni Kanunu’nun 689. maddesinin 4. fıkrası uyarınca taşınmazın konu edildiği anlaşmaların noterlikçe onaylanması gerekmektedir: “Taşınmazlarla ilgili anlaşmalar imzalarının noterlikçe onaylanması koşuluyla paydaşlardan birinin başvurusu üzerine tapu kütüğüne şerh verilebilir.”
- Kira sözleşmeleri: Zorunlu olmasa da, 1 yıldan uzun süreli kira sözleşmelerinin noterde yapılmasını tavsiye ediyorum. Böylece ileride çıkması muhtemel uyuşmazlıklar kolayca çözülür.
- Vekalet sözleşmeleri: Avukatlık vekâletnamesi, taşınır/taşınmaz satış vekaleti gibi önemli vekâletlerin noterde düzenlenmesi zorunludur.
- Şirket sözleşmeleri: Anonim, limited ve diğer ticari şirketlerin hisse devri sözleşmeleri noterde yapılır. 2023 yılına kadar şirket kuruluş sözleşmelerinin de noterde yapılması zorunluluğu varken, yeni gelen yasayla artık şirket kuruluş sözleşmeleri noterde tasdik edilmek zorunda değildir.
Kanundan örnek vermemiz gerekirse, Türk Ticaret Kanunu’nun 595. maddesinin 1. fıkrasında şirkette sermaye devri işlemi için imzaların noterlikçe onaylanmış şart koşulmuştur: “Esas sermaye payının devri ve devir borcunu doğuran işlemler yazılı şekilde yapılır ve tarafların imzaları noterce onanır.”
- Sınai Mülkiyet Hakkı Devri: Sınai mülkiyetin alanına giren bir hakkın devri ancak noter onaylı sözleşmeyle geçerli hale gelir.
Bu bağlamda Sınai Mülkiyet Kanunu’nun 148. maddesinin 4. fıkrasını kaynak gösterebilirim: “Hukuki işlemler, yazılı şekle tabidir. Devir sözleşmelerinin geçerliliği, ancak noter tarafından onaylanmış şekilde yapılmış olmalarına bağlıdır.”
- Vasiyetname: Miras bırakmak isteyen kişilerin vasiyetnamelerini noterde düzenlemelerini öneriyorum. Aksi takdirde mirasçılar için sorun çıkabilir.
- Miras İşlemleri: Mirasın paylaşımına (taksimine) dair belgeler ve anlaşmalar.
Mirasçının üçüncü kişiye payını devretmek istemesi durumunda bu işlemin resmi yolla yani noter huzurunda yapılması gerektiği Türk Medeni Kanunu’nun 677. maddesinin 2. fıkrasında şu şekilde ifade edilmiştir : “Bir mirasçının üçüncü kişiyle yapacağı böyle bir sözleşmenin geçerliliği, noterlikçe düzenlenmesine bağlıdır.”
- Borç Senetleri ve Taahhütler: Borç senetleri, kefalet senetleri gibi mali taahhütler. Günümüzde özellikle kiracının tahliyesi konulu taahhütnamelerin noterde yapılması imzaya ve tarihe itirazı engellediğinden, büyük avantaj yaratır.
- Evlilik mal paylaşımı sözleşmesi
Evlilik mal paylaşımı sözleşmesinin noterde resmi şekilde yapılması gerektiği Türk Medeni Kanunu’nun 205. maddesinde şu şekilde açıkça yer almaktadır: “Mal rejimi sözleşmesi, noterde düzenleme veya onaylama şeklinde yapılır. Ancak, taraflar evlenme başvurusu sırasında hangi mal rejimini seçtiklerini yazılı olarak da bildirebilirler.”
- Vakıf senetleri, tanıma senetleri, diğer kanunlarda öngörülen sair işlemler
Resmi senetle vakıf kurma işlemini temsilci yapacaksa noter onaylı yetki belgesi bulunması gerektiği Türk Medeni Kanunu’nun 102. maddesinin 2. fıkrasında şu şekilde emredilmiştir: “Resmî senetle vakıf kurma işleminin temsilci aracılığıyla yapılması, temsil yetkisinin noterlikçe düzenlenmiş bir belgeyle verilmiş olmasına ve bu belgede vakfın amacı ile özgülenecek mal ve hakların belirlenmiş bulunmasına bağlıdır.”
Yukarıda hem noterde yapılması zorunlu olan sözleşmeleri, hem de noterde yapılmasında fayda gördüğüm sözleşme türlerini sizinle paylaştım. Noterde yapılması tavsiye edilen sözleşmeler, taraflar arasında yaşanabilecek ihtilafları en aza indirir ve hukuki süreçlerde delil niteliği taşır. Bu nedenle maddi ve manevi hakları ilgilendiren önemli sözleşmeler noterde yapılmalıdır.
Diğer yandan Türk Hukuku’nda bazı sözleşmelerin resmi yazılı şekilde yapılması gerekmektedir. Resmi yazılı sözleşmeden anlaşılması gereken ise sözleşmenin noter huzurunda yapılmasıdır. Örneğin satış vaadi sözleşmesi kanun uyarınca resmi yazılı şekilde yapılması gereken bir sözleşme türüdür, dolayısı ile noter huzurunda yapılması gerekir. Yine kat karşılığı inşaat sözleşmesi, önalım hakkından feragat sözleşmesi noter huzurunda yapılması zorunlu tutulan sözleşmelerdendir.
Noter Onayının Rolü
Noterler onaylama, düzenleme ve tasdik gibi işlemler yapabilirler. Bunlardan en çok başvurulan işlem olan noter onayı tarafların talebi doğrultusunda veya kanunen resmi yazılı şekilde yapılması gereken sözleşmeler söz konusu olduğunda gündeme gelir.
Noter onayının temel işlevi, taraflar arasındaki anlaşmanın resmi ve yasal bir nitelik kazanmasını sağlamak, anlaşmazlık durumlarında belgeyi güvenilir bir kanıt olarak kullanılabilir hale getirmek ve sahtecilik veya yanıltıcı bilgilerin önüne geçmektir. Özellikle gayrimenkul işlemleri, vekaletnameler ve bazı türdeki ticari anlaşmalar gibi önemli işlemlerde noter onayı kanun tarafından da zorunlu tutulur.
Noterde Sözleşme Yaptırmanın Dezavantajları
Noterde sözleşme yaptırmanın en büyük dezavantajı maliyettir. Noter masrafları standart sözleşmeler için binlerce lirayı bulabilir. Bu, özellikle bütçesi sınırlı kişiler veya şirketler için ciddi bir ek maliyettir.
Bir diğer dezavantaj ise zaman kaybıdır. Notere randevu almak, noterde sıra beklemek ve işlemlerin tamamlanması zaman alabilir. Özellikle yoğun dönemlerde bu süreç birkaç saati bulabilir. Acil sözleşme imzalaması gerekenler için bu kayda değer bir dezavantajdır.
Özetle, maliyet ve zaman kaybı göz önünde bulundurulmalı, gerçekten gerekli ise bu yola başvurulmalıdır.
Noterde Yapılmayan Sözleşmelerin Geçerliliği
Türk Hukuku’nda birçok sözleşme türünün noter onayı olmadan, basit (adi) yazılı şekilde yapılması kanunen mümkündür. Örneğin, günlük yaşamda yapılan basit alım-satım anlaşmaları gibi. Bu tür noter onayı gerektirmeyen sözleşmelerde ispat açısından sözleşmeyi sağlamlaştırmak için şahit huzurunda yapmayı düşünebilirsiniz. Bir diğer çözüm ise elektronik imzadır. Tarafların sözleşmeyi dijital ortamda elektronik imza ile imzalamaları durumunda ileride imzaya itirazla karşılaşma riskiniz bulunmaz.
Göreceğiniz üzere noterde yapılmayan basit usuldeki sözleşmeler geçerli olsa da, bu tür sözleşmelerde, anlaşmazlık halinde, sözleşmenin varlığını ve içeriğini kanıtlama yükü taraflara düşer.
Sonuç
Noter onaylı sözleşmeler, taraflar arasında yasal olarak bağlayıcı ve kesin bir anlaşma sağladığı için büyük önem taşır. Özellikle gayrimenkul, kira, alım-satım, vekaletname gibi sözleşmelerin noterde yapılması, ileride çıkabilecek anlaşmazlıkların önüne geçmek için çok faydalıdır.
Anonim kağıt ve kalem sözleşmeleri ne kadar samimi ve güvene dayalı olsa da yasal olarak bir geçerliliği yoktur. Taraflardan biri sözleşme şartlarına uymadığında bu tür sözleşmeler mahkemede delil olarak kullanılamaz.
Noter masraflarını düşünerek sözleşmeyi noterde yaptırmamak, ileride çok daha büyük maddi ve manevi kayıplara yol açabilir. Bu nedenle önemli sözleşmelerde mutlaka noter onayı almak, hem hukuki hem de vicdani açıdan tarafların haklarını garanti altına alacaktır.
Sıkça Sorulan Sorular
Noter onayı her sözleşme için zorunlu mudur?
Noter onayının her sözleşme için zorunlu olup olmadığı, sözleşmenin türüne ve ilgili yasal düzenlemelere bağlıdır. Türk hukuk sisteminde bazı sözleşmelerin noter onayı alınarak yapılması zorunlu tutulurken, birçok sözleşme taraflar arasında yazılı veya sözlü olarak basit (adi) şekilde de geçerli kabul edilir.
Noter onayı olmadan yapılan bir sözleşme geçerli sayılır mı?
Bazı sözleşmelerin noter onayı alınması yasal bir zorunluluktur (örneğin, gayrimenkul satışı gibi). Ancak, yasal olarak belirli bir forma tabi olmayan sözleşmeler, tarafların karşılıklı irade beyanları ile yürürlüğe girebilir ve bu tür sözleşmeler yazılı veya sözlü olarak yapılabilmektedir.
Noter onayının maliyeti nedir?
Türkiye’de noter ücretleri, Türkiye Noterler Birliği tarafından belirlenir ve resmi tarife üzerinden hesaplanır. Örneğin, bir vekaletname düzenletme işlemi 2023 yılının ikinci döneminde 850 TL’dir.
İlgili Kanun Maddeleri
Noterlik Kanunu'nun 'Noterlik işlemlerinin hükümleri' başlıklı 82. maddesi
Madde 82 – Bu kanun hükümlerine göre belgelendirilen işlemler resmi sayılır.
Noterler tarafından bu kısmın ikinci bölümünün hükümlerine göre düzenlenmiş olan hukuki işlemler, sahteliği sabit oluncaya kadar geçerlidir.
Bu kısmın üçüncü bölümü hükümlerine göre noter tarafından yapılan imza onaylaması, onaylanan imzanın ilgiliye ait oluşunu belgelendirme niteliğinde bulunup, hukuki işlemlerin içindekileri kapsamaz. Bu işlemlerde imza ve tarih, sahteliği sabit oluncaya kadar geçerlidir.
İkinci ve üçüncü fıkra hükümleri dışında kalan noterlik işlemleri aksi sabit oluncaya kadar geçerlidir.
Noterlik Kanunu'nun 'Düzenleme şeklinde yapılması zorunlu işlemler' başlıklı 89. maddesi
Madde 89 – Niteliği bakımından tapuda işlem yapılmasını gerektiren sözleşme ve vekaletnamelerle, vasiyetname, mülkiyeti muhafaza kaydı ile satış, gayrimenkul satış vaadi, vakıf senedi, evlenme mukavelesi, evlat edinme ve tanıma, mirasın taksimi sözleşmesi ve diğer kanunlarda öngörülen sair işlemler bu fasıl hükümlerine göre düzenlenir.
Noterlik Kanunu'nun 'Şekil' başlıklı 90. maddesi
Madde 90 – Hukuki işlemlerin altındaki imzanın onaylanması imzayı atan şahsa ait olduğunun bir şerhle belgelendirilmesi şeklinde yapılır.
İmzası onaylanan iş kağıdının aslı ilgilisine verilir ve imzalı bir örneği dairede saklanır. Bu örnek harca tabi değildir.
Noterlik Kanunu'nun 'Onaylama şartları' başlıklı 91. maddesi
Madde 91 – Onaylama, imzanın noter huzurunda atılması veya kendisine ait olduğunun ilgili tarafından kabulü ile kabildir.
Noterlik Kanunu'nun 'Onaylama şerhinin ihtiva edeceği hususlar' başlıklı 92. maddesi
Madde 92 – Onaylama şerhinin:
1. İşlemin yapıldığı yer ve tarihi (Rakam ve yazı ile),
2. İlgilinin kimliği, adresi ve vergi kimlik numarasını,
3. Noter, ilgiliyi tanımıyorsa, kimliği hakkında gösterilen ispat belgesini,
4. İmza huzurda atılmışsa bu hususu, imza dışarıda atılıp da huzurda ilgili, imzanın kendisine ait olduğunu kabul etmişse bu husustaki beyanı,
5. İşleme katılanların imzalarını ve noterin imza ve mührünü, Taşıması gereklidir.
Noterlik Kanunu'nun 'Mühür, tarih, parmak izi ve işaretin onaylanması' başlıklı 93. maddesi
Madde 93 – Bu bölümdeki hükümler mühür, tarih parmak izi veya imza yerine geçen el işaretinin noter tarafından onaylanmasında da kıyasen uygulanır.
