Sözlük anlamı itibariyle bir malın sürüm değeri onun rayicini ifade etmektedir. Nitekim TMK madde 232 hükmünün gerekçesinde sürüm değeri ifadesi yanında onun eş anlamlısı olarak rayiç değer ifadesi de kullanılmıştır.
Sürüm değerinin hukuki temelleri, Türk Medeni Kanunu (TMK) ve ilgili diğer yasal düzenlemelerde yer alır. Bu değerleme, malın o anki durumu, piyasa koşulları, arz-talep dengesi ve benzer özelliklere sahip diğer malların piyasa değerleri göz önünde bulundurularak yapılır. Sürüm değeri, adil ve tarafsız bir değerleme yapılabilmesi için objektif kriterlere ve profesyonel değerleme yöntemlerine dayanır. Bu kavramın önemi, taraflar arasında adil bir paylaşımın sağlanması, malın gerçek değerinin tespit edilmesi ve haksızlıkların önlenmesi açısından büyüktür. Özellikle boşanma, miras ve ortaklık gibi hukuki süreçlerde, sürüm değeri, malın adil bir şekilde bölüştürülmesini sağlayan kritik bir faktördür. Bu nedenle, sürüm değeri, hukuki ve mali işlemlerde adil bir çözümün sağlanmasında temel bir rol oynar.
Hausheer, Reusser, Geiser'in Sürüm Değeri Tanımı
Sarı'nın Sürüm Değeri Tanımı
Sürüm Değeri Hesaplama Yöntemleri
Sürüm değeri hesaplama, malvarlıklarının gerçek piyasa değerini belirlemek için kullanılan çeşitli yöntem ve teknikleri içerir. Bu değerleme, özellikle hukuki süreçlerde, mal rejiminin tasfiyesi, miras paylaşımı, vergilendirme ve kredi teminatı gibi durumlarda kritik öneme sahiptir. Sürüm değeri hesaplamada kullanılan başlıca yöntemler şunlardır:
1. Karşılaştırmalı Piyasa Analizi Yöntemi
Bu yöntem, benzer özelliklere sahip malların piyasada mevcut satış fiyatlarını karşılaştırarak bir malın sürüm değerini belirler. Analiz, malın konumu, büyüklüğü, durumu ve diğer özellikleri gibi faktörleri dikkate alır. Karşılaştırmalı piyasa analizi, özellikle gayrimenkul değerlemesinde yaygın olarak kullanılır.
2. Gelir Kapitalizasyonu Yöntemi
Gelir kapitalizasyonu yöntemi, bir malın gelecekte üretebileceği net gelirin bugünkü değerini hesaplayarak sürüm değerini belirler. Bu yöntem, özellikle kira geliri elde edilen gayrimenkuller ve işletmeler için uygundur. Gelirin sürekliliği, risk faktörleri ve piyasa faiz oranları bu değerlemenin temelini oluşturur.
3. Maliyet Yöntemi
Maliyet yöntemi, bir malın yeniden inşa veya üretim maliyetini, mevcut durumuna göre ayarlayarak sürüm değerini hesaplar. Bu yöntem, malın piyasada bulunabilirliğinin sınırlı olduğu durumlarda veya benzersiz malların değerlemesinde kullanılır. Yöntem, malın yeniden üretim maliyetinden fiziksel ve fonksiyonel eskimenin düşülmesiyle değeri belirler.
4. İndirgenmiş Nakit Akışları Yöntemi
Bu yöntem, bir malın veya işletmenin gelecekteki nakit akışlarını, belirli bir indirgeme oranı kullanarak bugünkü değerine indirger. İndirgenmiş nakit akışları yöntemi, özellikle yatırım projeleri ve işletmelerin değerlemesinde tercih edilir. Yöntem, gelecekteki nakit akışlarının riskini ve zaman değerini dikkate alır.
5. Bilirkişi Değerlemesi
Bilirkişi değerlemesi, sürüm değerinin belirlenmesinde uzman görüşüne başvurulmasını içerir. Bu yöntem, yukarıda belirtilen tekniklerin bir kombinasyonunu kullanabilir ve malın özel durumuna göre uygun değerleme yöntemini seçer. Bilirkişi, malın piyasa koşullarını, özelliklerini ve potansiyelini değerlendirerek bir rapor hazırlar.
Her bir değerleme yöntemi, malın türüne, piyasa koşullarına ve değerlemenin amacına göre seçilir. Sürüm değeri hesaplama, objektif ve adil bir değerleme sağlamak için kapsamlı bir analiz ve uzmanlık gerektirir. Bu süreç, mal paylaşımı ve hukuki işlemlerde adil bir temel oluşturmanın yanı sıra, malvarlıklarının gerçek değerinin anlaşılmasını sağlar.
Mal Rejiminin Tasfiyesindeki Yeri
Sürüm değeri, hukuk alanında, özellikle mal rejiminin tasfiyesi sürecinde önemli bir kavramdır. Bu kavram, evlilik birliği içinde edinilen malların adil bir şekilde bölüştürülmesi amacıyla kullanılır. Eşler arasındaki mal paylaşımı davalarında sürüm değeri, örnek olarak aile konutunun veya arabanın, belirli bir tarihte, piyasa koşulları altında alıcı ve satıcı arasında serbestçe gerçekleşebilecek bir satışta elde edilebilecek değerini ifade eder. Sürüm değeri ölçütü sayesinde boşanma aşamasındaki eşler mallarının paylaşımını adil bir şekilde gerçekleştirir. Özellikle, evlilik birliği içinde edinilen değerli malların, gayrimenkullerin veya işletmelerin tasfiyesinde, sürüm değeri (piyasa koşullarına göre rayiç bedeli) büyük önem taşır.
Türk Medenî Kanunu’nda tasfiyeye konu malların sürüm değerinin hangi hususların göz önüne alınmasıyla belirleneceğine ilişkin bir hüküm bulunmamaktadır. Doktrinde sürüm değeri belirlenirken benzer malların edinilmesinde ödenen bedellerin dikkate alınabileceği ifade edilmektedir. İsviçre Federal Mahkemesi de vermiş olduğu bir kararda bir malın sürüm değeri belirlenirken kural olarak öncelikle bu malın niteliklerine benzer nitelikte ki malların serbest piyasadaki işlemlerde sahip olduğu değere bakılacağını ve bu değer göz önünde tutularak malın sürüm değeri belirleneceğini belirtmiştir. Bir malın sürüm değerini belirlemek için uygulanan bu yönteme “istatistiki metot” adı verilmektedir.
Edinilmiş mallar, mal rejiminin sona erdiği sıradaki mevcut olan sürüm değeriyle hesaba katılır. Eklenecek olan değerler ise devir anındaki değerine göre hesaplanır.
Türk Medeni Kanunu’nda sürüm değerinin önem taşıdığı mal rejimi hükümlerini şu şekilde sıralayabilirim:
- Mal rejiminin başlangıcından sona erdiği tarihe kadar olan edinilmiş mallar (TMK md 219)
- Paylı mülkiyete tâbi malvarlığının eşlerden birine devredilmesi (TMK md 226/2)
- Edinilmiş malın değerini artıran iyileştirme, bakım, onarım ve koruma giderleri olan değer artış payı (TMK md 227)
- Edinilmiş mallardan yapılan karşılıksız kazandırmalar ve katılma alacağını azaltma kastıyla yapılan devirler (TMK md 229)
- Denkleştirme yükümlülüğü doğuran değer kaymaları (TMK md 230)
- Sağ kalan eşe aile konutu ve ev eşyasının tahsisi (TMK md 240)
- Artık değerin hesabın (TMK md 231)
Yukarıdaki hallerde uyuşmazlık konusu varlıkların sürüm değeri hesaplanır.
Türk Medeni Kanunu Madde 232 - Değerin belirlenmesi; Sürüm değeri
Miras Hukukundaki Yeri
Miras paylaşımının nasıl yapılacağının düzenlendiği hükümler arasında yer alan TMK md 657 hükmü sürüm değeri konusunda bizi aydınlatıcı niteliktedir. Zira bu hükmün ikinci fıkrasında tarımsal taşınmazlar haricindeki diğer taşınmazların sürüm değerine göre özgüleneceği düzenlenerek burada da sürüm değeri kavramına yer verilmiştir.
Türk Medeni Kanunu Madde 657 - Özgülenme; Özgülenmeye esas olan değer
Madde 657/2 – Taşınmazlar, paylaşmanın yapıldığı zamandaki gerçek değerleri esas alınarak mirasçılara özgülenir.
Tarımsal taşınmazlar gelir değerine, diğer taşınmazlar sürüm değerine göre özgülenir.
Sonuç
Sürüm değeri, hukukun adil bir mal paylaşımı ve bireylerin mali haklarının korunması amacıyla kullandığı temel araçlardan biridir. Bu kavram, malvarlıklarının gerçek değerinin belirlenmesinde ve tarafların haklarının adil bir şekilde korunmasında merkezi bir role sahiptir.